TRÍCH YẾU LUẬN ÁN TIẾN SỸ
I. Tóm tắt mở đầu
Đề tài luận án: “Nghiên cứu từ ngữ xưng hô qua lời thoại nhân vật trong tác phẩm Gone with the wind và bản dịch Cuốn theo chiều gió”
Chuyên ngành: Lý luận Ngôn ngữ, Mã số: 62.22.01.01
Họ và tên nghiên cứu sinh: Trần Thị Kim Tuyến
Người hướng dẫn khoa học: 1. GS. TS. Đỗ Thị Kim Liên 2. PGS. TS. Lê Đình Tường
Cơ sở đào tạo: Trường Đại học Vinh
II. Nội dung bản trích yếu
2.1. Đối tượng và mục đích nghiên cứu của luận án
Thực hiện đề tài này, chúng tôi chọn đơn vị từ ngữ xưng hô gồm đại từ nhân xưng và danh từ dùng để xưng hô được sử dụng trong giao tiếp qua lời thoại nhân vật ở tác phẩm Gone with the wind của tác giả Margaret Mitchell sang bản dịch Cuốn theo chiều gió của dịch giả Vũ Kim Thư làm đối tượng nghiên cứu, nhằm xác định từ ngữ xưng hô tương ứng với mối quan hệ liên cá nhân của nhân vật tham gia giao tiếp và đưa ra những điểm tương đồng và khác biệt của chúng trong sử dụng, ý nghĩa và văn hóa, Từ đó, ứng dụng kết quả nghiên cứu từ ngữ xưng hô trong tác phẩm Gone with the wind và bản dịch Cuốn theo chiều gió vào hoạt động dạy-học và hoạt động chuyển dịch từ tiếng Anh sang tiếng Việt hoặc ngược lại, từ tiếng Việt sang tiếng Anh.
2.2. Phương pháp nghiên cứu
Luận án sử dụng các phương pháp và thủ pháp như thống kê, phân loại, phương pháp phân tích diễn ngôn, phương pháp so sánh, hệ thống hóa, mô hình hóa cách sử dụng các đơn vị từ ngữ xưng hô trong hai ngôn ngữ (tiếng Anh và tiếng Việt), kết hợp cả hai phương pháp định tính và định lượng để có được kết quả với những nhận xét phù hợp.
2.3. Các kết quả chính và kết luận
Luận án hệ thống hóa cách sử dụng, biểu hiện cụ thể cách chuyển dịch đơn vị từ ngữ xưng hô của nhân vật khi được chuyển dịch từ bản gốc Gone with the wind sang bản dịch Cuốn theo chiều gió, ngoài việc giữ nguyên hình thức là đại từ nhân xưng hay danh từ dùng để xưng hô, dịch giả cũng phải sử dụng hình thức tỉnh lược nhằm rút gọn câu, tránh lặp từ và hình thức thêm đại từ nhân xưng và danh từ dùng để xưng hô vào trong câu nói cho rõ ràng hơn, dễ hiểu nội dung, mục đích và thái độ giao tiếp của nhân vật tham gia hội thoại ứng trong từng ngữ cảnh cụ thể (phạm vi văn học văn chương).
Kết quả nghiên cứu chỉ ra những điểm tương đồng và khác biệt nhau về số lần sử dụng, về cách sử dụng, ý nghĩa, ngữ dụng và văn hóa. Từ đó, chúng tôi đưa ra những ứng dụng của chúng vào hoạt động dạy-học và chuyển dịch với những yếu tố liên quan, đặc biệt là mối quan hệ liên cá nhân của các nhân vật tham gia giao tiếp để sử dụng từ ngữ xưng hô cho phù hợp theo từng nội dung giao tiếp, mục đích giao tiếp, ngữ cảnh giao tiếp, tình cảm, thái độ của các nhân vật tham gia giao tiếp và văn hóa đặc trưng của từng ngôn ngữ ở hai chiều xưng gọi cho phù hợp.
Từ ngữ xưng hô ảnh hưởng nhiều yếu tố chi phối như quan hệ liên cá nhân, tuổi tác, địa vị, tình cảm… nên giữa các nhân vật tham gia giao tiếp trong tiếng Anh và tiếng Việt, các từ ngữ xưng hô này đều có thể hiện mối quan hệ liên cá nhân theo các mối quan hệ trên hai trục: trục dọc theo quan hệ giao tiếp xã giao ngoài xã hội, vị thế xã hội và trục ngang theo các mối quan hệ như quan hệ thân thiết (yêu thương, kính trọng, vợ chồng), quan hệ gia đình thân mật, quan hệ bạn bè và quan hệ thù địch, hận thù… giữa các nhân vật tham gia giao tiếp và thể hiện vai vế, tầng bậc trong gia đình và xã hội, tuổi tác, giới tính, chức vụ, nghề nghiệp, thái độ, tình cảm… Tuy nhiên, trong giao tiếp tiếng Anh, từ ngữ xưng hô ít thể hiện các mối quan hệ liên cá nhân hơn trong tiếng Việt.
