1. Lý do chọn đề tài
1.1. Trong văn học nhân loại, chiến tranh là một đề tài lớn. Điều này có thể xem như một tất yếu bởi để phản ánh một cách chân thực và sinh động nhất hiện thực cuộc sống, cuộc đấu tranh sinh tồn trong những hoàn cảnh lịch sử đặc biệt quan trọng của mỗi quốc gia và của cả loài người, chiến tranh là một đề tài thường trực có ý nghĩa trung tâm không thể thay thế. Soi chiếu vào lịch sử văn học của cả phương Đông và phương Tây, ta có thể thấy sự hiện diện đậm nét và chi phối mạnh mẽ của siêu đề tài này với hàng loạt những tác phẩm có giá trị. Văn học phương Tây với rất nhiều những tác giả, tác phẩm tiêu biểu đã để lại cho nhân loại những kiệt tác có thể coi là đã đạt đến đỉnh cao của văn học về đề tài chiến tranh như Chiến tranh và hòa bình của Lep Tônxtôi, Sông Đông êm đềm của Sôlôkhốp, Mặt trận phía Tây vẫn yên tĩnh, Một thời để yêu, Một thời để chết, Đêm Lisbone, Ba người bạn, Khải hoàn môn… của E.M. Remarque. Văn học phương Đông cũng không hề thua kém về thành tựu của mảng đề tài hiện thực chiến tranh với những pho tiểu thuyết chương hồi nổi tiếng có quy mô phản ánh hết sức rộng lớn, đồ sộ và hoành tráng như Tam quốc diễn nghĩa của La Quán Trung, Thủy hử của Thi Nại Am trong văn học Trung Quốc.
1.2. Trong bối cảnh đó, văn học Việt Nam với tư cách là một bộ phận vận động đương nhiên không thể nằm ngoài quỹ đạo của văn học nhân loại. Ngoài ra, văn học Việt Nam còn gánh vác một sứ mệnh cao cả và vô cùng quan trọng, đó là nhiệm vụ phải luôn song hành với với lịch sử dân tộc, với vận mệnh đất nước và gắn liền với những cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại. Chiến tranh đã, đang và sẽ còn rất lâu nữa vẫn là một đề tài lớn của văn học Việt Nam, là nguồn mạch, cảm hứng bất tận cho nhiều thế hệ nhà văn tìm tòi, thể nghiệm. Đó cũng là một hiện tượng rất đễ lý giải, bởi chỉ tính riêng trong thế kỷ XX vừa qua, dân tộc Việt Nam đã có ngót bốn mươi năm sống trong không khí của chiến tranh bom đạn. Nhìn xa hơn nữa về quá khứ, chúng ta hẳn vẫn chưa quên một nghìn năm dân tộc Việt Nam bị phong kiến phương Bắc đô hộ, gần một thế kỷ dưới ách cai trị của thực dân Pháp… Không gì khác, chính văn học là tấm gương phản ánh một cách chân thực, sinh động nhất cuộc chiến đấu hào hùng đánh đuổi giặc ngoại xâm và bảo vệ bờ cõi của dân tộc Việt Nam. Đề tài chiến tranh trong văn học Việt Nam hình thành và phát triển như một sự tất yếu, trưởng thành qua từng giai đoạn, thời kỳ của lịch sử và văn học dân tộc.
Tuy nhiên, ở từng giai đoạn, mỗi chặng đường, đề tài chiến tranh lại được khai thác, tiếp cận và phản ánh ở nhiều góc độ theo những cảm hứng khác nhau. Ba mươi năm kháng chiến trường kỳ với hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ đã đem lại cho dân tộc Việt Nam độc lập tự do và đồng thời đem lại cho văn học Việt Nam một nền văn học hiện đại viết về chiến tranh tương đối đồ sộ. Văn học giai đoạn 1945-1975 là giai đoạn văn học mang âm hưởng sử thi, với cảm hứng chủ đạo là ngợi ca mà khi tiếp cận người ta thấy tầng tầng lớp lớp những sự kiện lịch sử, những chiến công hiển hách, những chí khí oai hùng… Ở đó, có thể do yêu cầu của lịch sử, những gì thuộc về con người thân phận dường như chưa được đề cập đến, cũng có thể là né tránh, hoặc nếu có cũng chỉ lướt qua, khá mờ nhạt, chưa định hình, rõ nét.
