TRANG THÔNG TIN VỀ LUẬN ÁN
– Tên luận án: Quản lý tổng hợp tài nguyên nước hướng đến phát triển nông nghiệp bền vững ở vùng lũ đồng bằng sông Cửu Long
– Ngành: Phát triển Nông thôn Mã số: 62 62 0116
– Họ tên nghiên cứu sinh: Hồng Minh Hoàng Khóa: 2017
– Người hướng dẫn khoa học:
Người hướng dẫn 1: PGS.TS. Văn Phạm Đăng Trí
Đơn vị công tác: Viện Nghiên cứu Biến đổi Khí hậu – Trường Đại học Cần Thơ.
Người hướng dẫn 2: TS. Nguyễn Hồng Tín
Đơn vị công tác: Viện Nghiên cứu Phát triển ĐBSCL – Trường Đại học Cần Thơ
– Cơ sở đào tạo: Viện Nghiên cứu Phát triển ĐBSCL – Trường Đại học Cần Thơ.
1. Tóm tắt nội dung luận án
Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là vùng sản xuất nông nghiệp trọng điểm của Việt Nam nhưng nguồn nước mặt ở ĐBSCL phụ thuộc khoảng 80% từ thượng nguồn sông Mekong. Vì thế, sự thay đổi nguồn tài nguyên nước mặt ở thượng nguồn sông Mekong sẽ ảnh hưởng đáng kể đến sự thay đổi nguồn tài nguyên nước ở mặt và hoạt động sản xuất nông nghiệp ở ĐBSCL trong tương lai. Dưới tác động của sự thay đổi tài nguyên nước mặt ở thượng nguồn sông Mekong kết hợp với ảnh hưởng của BĐKH sẽ làm cho nguồn tài nguyên nước mặt ở ĐBSCL gia tăng sự biến động ngày càng khó dự báo và tạo ra nhiều sự thay đổi bất định có thể xảy ra trong tương lai và điều này gây nhiều áp lực cho công tác quản lý. Vì thế, cách tiếp cận trong quản lý tổng hợp nguồn tài nguyên nước hiện nay cần hướng đến việc quản lý rủi ro thích ứng với sự biến đổi bất định trong tương lai. Do vậy, đề tài nghiên cứu “Quản lý tổng hợp tài nguyên nước hướng đến phát triển nông nghiệp bền vững ở vùng lũ đồng bằng sông Cửu Long” được thực hiện nhằm góp phần vào việc nâng cao hiệu quả công tác quản lý tổng hợp nguồn tài nguyên nước mặt phục vụ cho sản xuất nông nghiệp ở vùng ngập lũ ĐBSCL thích ứng với sự bất định của sự thay đổi nguồn tài nguyên nước mặt ở thượng nguồn sông Mekong. Luận án tiến sĩ này bao gồm ba nội dung được thực hiện riêng biệt.
Nội dung 1: Phân tích hiện trạng ảnh hưởng của sự thay đổi nguồn tài nguyên nước mặt đến hoạt động sản xuất lúa của nông dân ở tiểu vùng nghiên cứu. Trong nội dung này, nghiên cứu áp dụng khung phân tích hệ thống DPSIR (Driving forces – Pressure – State – Impact – Response) để phân tích tác động của sự thay đổi nguồn tài nguyên nước mặt ở thượng nguồn sông Mekong đến hoạt động sản xuất lúa ở tiểu vùng nghiên cứu. Qua đó, nghiên cứu xác định các tác động bất lợi đến hoạt động sản xuất lúa của nông dân và từ đó đề xuất các giải pháp thích ứng phù hợp, hướng đến phát triển nông nghiệp bền vững cho tiểu vùng nghiên cứu đến 2030.
Nội dung 2: Phân tích hiện trạng ảnh hưởng của hệ thống CTTL đến sinh kế của người dân canh tác lúa ở tiểu vùng nghiên cứu. Trong nội dung này, nghiên cứu áp dụng khung sinh kế bền vững SLF (Sustainable livelihood framework) của tổ chức DFID (Department for International Development) để đánh giá tác động của hiện trạng hệ thống CTTL đến các nguồn vốn sinh kế của nông dân ở tiểu vùng nghiên cứu. Từ đó, kết quả phân tích làm cơ sở cho việc đề xuất các giải pháp liên quan đến thủy lợi phục vụ cho hoạt động sản xuất lúa ở tiểu vùng nghiên cứu phục vụ cho định hướng phát triển sản xuất lúa ở tiểu vùng nghiên cứu đến 2030.
Nội dung 3: Xây dựng lộ trình thực hiện các giải pháp thích ứng với sự thay đổi bất định của nguồn tài nguyên nước mặt ở thượng nguồn sông Mekong phục vụ cho định hướng phát triển sản xuất lúa ở tiểu vùng nghiên cứu đến năm 2030. Trong nội dung này, nghiên cứu áp dụng cách tiếp cận hỗ trợ ra quyết định thích ứng với sự thay đổi bất định trong quản lý tài nguyên nước DAPP (Dynamic adaptive policy pathways) để xây dựng lộ trình thực hiện các giải pháp được đề xuất thông qua phân tích những thuận lợi và khó khăn ở nội dung 1 và nội dung 2 phục vụ cho định hướng pháp triển sản xuất lúa trong bối cảnh thay đổi bất định của tài nguyên nước mặt và BĐKH ở tiểu vùng nghiên cứu đến 2030.
2. Những kết quả mới của luận án
Nghiên cứu đóng góp một cách tiếp cận khoa học mới vào công tác quản lý tổng hợp nguồn tài nguyên nước mặt ở vùng lũ nói riêng và ĐBSCL nói chung. Cụ thể, đây là cách tiếp cận về xây dựng lộ trình thực hiện các giải pháp để phục vụ cho định hướng phát triển nông nghiệp thích ứng với sự thay đổi bất định của nguồn tài nguyên nước mặt ở thượng nguồn sông Mekong.
Cách tiếp cận hỗ trợ hỗ trợ ra quyết định thích ứng với sự thay đổi bất định (DAPP) có thể góp phần vào việc hỗ trợ ra quyết định trong công tác quản lý nguồn tài nguyên nước mặt và từng bước thích ứng với sự thay đổi bất định của nguồn tài nguyên nước mặt phục vụ cho sản xuất nông nghiệp ở vùng ngập lũ ĐBSCL trong tương lai.
Lộ trình thực hiện các giải pháp được xây dựng theo cách tiếp cận DAPP trong nghiên cứu này là lộ trình thực hiện thay đổi động (thay đổi về giải pháp thực hiện và thời gian thực hiện) để thích ứng với sự thay đổi bất định trong quá trình thực hiện các giải pháp. Vì thế, các giải pháp trong lộ trình có thể thay đổi khi bối cảnh không phù hợp với điều kiện thực hiện để lộ trình thực hiện các giải pháp luôn đi đúng hướng với mục tiêu ban đầu đặt ra.
3. Các ứng dụng/khả năng ứng dụng trong thực tiễn, các vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu
Cách tiếp cận hỗ trợ ra quyết định trong quản lý tài nguyên nước DAPP được áp dụng trong nghiên cứu này hoàn toàn có thể áp dụng vào thực tiễn trong việc hỗ trợ quản lý tài nguyên nước mặt và sản xuất nông nghiệp ở ĐBSCL. Ngoài lĩnh vực quản lý tài nguyên nước mặt, cách tiếp cận áp dụng trong nghiên cứu có thể áp dụng cho các lĩnh vực khác nhau trong việc xây dựng lộ trình thực hiện các giải pháp thích ứng và phát triển. Việc thực hiện các giải pháp theo lộ trình giúp khắc phục hạn chế việc thực hiện các giải pháp đơn lẻ trong thực tiễn ở ĐBSCL, đặc biệt là giúp cho công tác quản lý nâng cao khả năng thích ứng với sự thay đổi bất định trong tương lai.
Giới hạn của đề tài là không thể đánh giá hết được tất cả các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất nông nghiệp cũng như công tác quản lý vận hành hệ thống CTTL tại địa điểm nghiên cứu. Do vậy, dựa trên kết quả của nghiên cứu này, các nghiên cứu tiếp theo cần thực hiện phân tích chi tiết tác động ở từng khía cạnh khác nhau nhằm làm rõ về hiện trạng của địa điểm nghiên cứu; từ đó, đưa ra các giải phù hợp và dựa trên cách tiếp cận DAPP để xây dựng lộ trình thực hiện cho các giải pháp đề xuất. Các nghiên cứu tiếp theo có thể áp dụng cách tiếp cận này để mở rộng cho các tiểu vùng khác ở ĐBSCL liên quan đến việc thích ứng với sự thay đổi bất định.
Các nghiên cứu tiếp theo có thể tiếp tục phát triển dựa trên kết quả nghiên cứu này trong việc xây dựng các kịch bản ứng phó để thay đổi các giải pháp cũng như xây dựng các chỉ tiêu đánh giá giải pháp làm cơ sở cho việc theo dõi và thay đổi giải pháp mới khi giải pháp thực hiện không đáp ứng mục tiêu đặt ra. Thêm vào đó, các nghiên cứu tiếp theo có thể ứng dụng của công nghệ kết hợp với lộ trình thực hiện các giải pháp để số hóa các chỉ tiêu theo các quy hoạch phát triển đặt ra làm cơ sở để xây dựng lộ trình thực hiện các giải pháp theo dõi đánh giá, từ đó, giúp nâng cao kết quả thực hiện quy hoạch.
