1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong công cuộc đổi mới xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta hiện nay, đang đặt ra những yêu cầu phát triển toàn diện về mọi mặt: kinh tế, chính trị, xã hội, văn hóa, tư tưởng triết học, tôn giáo. Ngoài việc nghiên cứu tri thức lý luận, nhận thức luận đúng đắn về chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, còn phải quan tâm nghiên cứu các trào lưu tư tưởng triết học truyền thống cũng như tư tưởng ngoại lai. Bởi vì chúng cũng là một phần trong lịch sử phát triển tri thức, nhận thức của dân tộc và nhân loại.
Phật giáo du nhập vào Việt Nam khoảng đầu Công Nguyên, song nói tới Phật giáo Việt Nam người ta thường hay nhắc tới thời vàng son lịch sử Phật giáo thời Lý – Trần, thiền Phái Trúc Lâm Yên Tử đã hợp nhất ba dòng thiền (Tỳ Ni Đa Lưu Chi, Thảo Đường, Vô Ngôn Thông) thành một dòng thiền mang đậm triết lý Tính Không được thể hiện thành tinh thần nhập thế của Phật giáo Việt Nam, từ vua quan đến thứ dân, sống tỉnh thức, không kẹt chấp trong cuộc sống tu hành và cuộc sống đời thường.
Tư tưởng của người Việt Nam chịu ảnh hưởng không ít từ triết học của Phật giáo, mà nền tảng tư tưởng của các tông phái Phật giáo Đại thừa như Thiền tông, Tịnh độ tông, Mật tông đều trực tiếp từ tư tưởng Tính Không của Bồ Tát Long Thọ. Mặc dù, không tránh khỏi những bất cập nhất định có tính lịch sử cụ thể, nhưng Tính Không như một nguyên lý Phật giáo Đại thừa từng làm thay đổi cả một khuynh hướng phát triển của Phật giáo.
Trong tiến trình lịch sử, đã có sự hòa quyện, giao thoa giữa Phật giáo với nhiều tôn giáo khác nhau, nhưng Phật giáo vẫn giữ được nét độc đáo riêng. Phật giáo gắn bó, đồng hành với nhiều dân tộc trên thế giới và có ảnh hưởng to lớn, sâu rộng đến đời sống tinh thần của tín đồ trên nhiều phương diện và trong các tôn giáo.
Trong các tôn giáo, Phật giáo là một học thuyết thể hiện tính triết lý sâu sắc, mà Trung Quân Luận của Bồ Tát Long Thọ (Nagarjuna, khoảng 150-250 CN) là sự kế thừa và phát triển tinh thần “Không”, “Vô”, “Bất”, “Phỉ” vốn có từ nguồn gốc Phật giáo Nguyên thủy, được thể hiện trong Kinh Kim Cương Bát Nhã thành hệ thống tư tưởng của Phật giáo Đại thừa.
Từ thực tế đó trở về nghiên cứu hệ thống tư tưởng triết học cơ bản nguyên lý Tính Không trong Trung Quán Luận của Bồ Tát Long Thọ là việc làm cần thiết, có ý nghĩa lý luận đối với triết học Phật giáo. Tính Không trong Phật giáo nói chung, trong Trung Quán Luận của Bồ Tát Long Thọ nói riêng là vấn đề cốt lõi, thuộc bản thể luận, nhận thức luận, giải thoát luận của triết học Phật giáo. Nó là tiền đề lý luận quan trọng để nắm bắt được mắt xích của toàn bộ các triết thuyết độc đáo của Phật giáo nói chung và của Thiền tông Đại thừa nói riêng. Từ đó có thể hiểu và giải thích được toàn bộ sự phát triển của các tông phái Phật giáo và các hình thức đa dạng của nó.
Tuy nhiên, đến nay vẫn còn một số ý kiến chưa thống nhất về vấn đề Tính Không của Phật giáo Đại thừa nói chung và Phật giáo Việt Nam nói riêng. Chẳng hạn, có người nhầm hiểu Tính Không là trơ lì, trống rỗng, không tác dụng, không phải Niết bàn, và từ đó sinh hoài nghi cả Phật giáo. Nghiên cứu vấn đề nguyên lý Tính Không của Phật giáo nói chung và của Trung Quán Luận nói riêng, không có nghĩa là đoạn tuyệt nền triết học cũ, mà ngược lại, đó là xu hướng kết hợp biện chứng giữa triết học hiện đại với yếu tố hợp lý của triết học truyền thống.
…
