1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam, dân tộc Sán Dìu có dân số 126.565 người – đứng thứ 17 trong bảng thống kê dân số ở Việt Nam [22, tr.46]. Người Sán Dìu cư trú tập trung ở vùng trung du các tỉnh Vĩnh Phúc, Bắc Giang, Quảng Ninh, Thái Nguyên và Tuyên Quang. Trong nhiều thập kỉ qua, đã có không ít các công trình nghiên cứu về dân tộc này. Tuy nhiên, chưa có một chuyên khảo dân tộc học nào nghiên cứu về truyền thống và biến đổi của gia đình dân tộc Sán Dìu ở một vùng cụ thể.
Trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, Đảng và Nhà nước ta luôn coi trọng vai trò của gia đình và văn hóa gia đình; Ban Bíthư Trung ương Đảng (khoá IX) đã ban hành Chỉ thị số 49 – CT/TW về xây dựng gia đình thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước: “Gia đình là tế bào của xã hội, là nơi duy trì nòi giống, là môi trường quan trọng hình thành, nuôi dưỡng và giáo dục nhân cách con người, bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống tốt đẹp, chống lại các tệ nạn xã hội, tạo nguồn nhân lực phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. Chính vì vậy, gia đình đóng vai trò quan trọng trong xây dựng phát triển đất nước và giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống của mỗi tộc người trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam.
Người Sán Dìu với phong tục tập quán phong phú chứa đựng các giá trị nhân văn sâu sắc được hình thành và phát triển trong tiến trình lịch sử đã trở thành những đặc trưng văn hóa cần được lưu giữ. Gia đình là nơi bảo lưu một phần đáng kể các yếu tố văn hóa truyền thống, là nơi biểu hiện các chân giá trị về chuẩn mực đạo đức, thẩm mỹ, tâm lý, mối quan hệ giữa con người với con người và con người với xã hội. Do đó, cần có nghiên cứu về gia đình của dân tộc Sán Dìu để tìm hiểu và luận giải một phần cụ thể về bản sắc, văn hóa của tộc người.
Hiện nay, Việt Nam đang trong quá trình công nghiệp hóa – hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Các yếu tố văn hóa nảy sinh trong điều kiện xã hội mới đã tác động nhiều chiều đến đời sống của người Sán Dìu, bao gồm cả những biến đổi tích cực và những biến đổi không mong muốn. Theo quan điểm hệ thống, mỗi thiết chế xã hội biến đổi sẽ dẫn đến những thiết chế xã hội khác như tổ chức làng bản, dòng họ… biến đổi theo. Gia đình và đặc biệt là gia đình các dân tộc thiểu số, phải đối mặt với rất nhiều thách thức trong giai đoạn toàn cầu hoá hiện nay.
Nghiên cứu về gia đình các tộc người được đặt ra như một nhiệm vụ cấp thiết, có ý nghĩa cả về lý luận và giá trị thực tiễn sâu sắc. Bởi gia đình là một trong những thiết chế xã hội quan trọng, liên quan đến hoạt động của mỗi cá nhân cũng như cộng đồng. Nghiên cứu gia đình có vai trò đặc biệt quan trọng không chỉ trong sự nghiên cứu các yếu tố xã hội của gia đình, giữ gìn và chuyển giao các giá trị văn hóa dân tộc từ thế hệ này sang thế hệ khác mà là sự phát triển bền vững của cả thiết chế xã hội, vì ở thời đại nào văn hóa gia đình cũng là nền tảng cho văn hóa xã hội. Việc chỉ ra các đặc điểm xu hướng, nguyên nhân biến đổi gia đình ở người Sán Dìu là hết sức cần thiết để xây dựng hệ thống chính sách giúp cho gia đình của tộc người có thể thích ứng, tồn tại và phát triển trong giai đoạn xã hội hiện nay.
Xuất phát từ tình hình thực tế trên, tôi lựa chọn đề tài: “Gia đình của người Sán Dìu vùng chân núi Tam Đảo” làm đề tài luận án tiến sĩ. Qua nghiên cứu này, sẽ góp thêm tư liệu về gia đình người Sán Dìu ở Việt Nam nói chung và người Sán Dìu ở vùng chân núi Tam Đảo nói riêng. Trên cơ sở nghiên cứu, luận án chỉ ra những yếu tố tích cực và những mặt hạn chế của gia đình truyền thống, góp phần bảo tồn và phát huy những yếu tố tích cực của gia đình người Sán Dìu trong bối cảnh hiện nay.
