1. Lý do chọn đề tài
Trong thế kỷ XX, tại châu Âu, triết học hiện sinh đã ghi dấu ấn đậm nét bằng việc thổi một luồng gió mới mát lạ vào không khí triết học lúc bấy giờ với những trang tiểu thuyết, kịch, những bài thơ và các loại hình văn chương sống động khác nhau của các nhà tư tưởng lớn như M. Heidegger, J. Sartre, G. Marcel, K. Jaspers, v.v… về chủ đề con người với các giá trị đặc trưng như tự do, tự quyết, quyết chọn, vươn lên, giải phóng, độc đáo, dấn thân, tồn tại người, v.v…. Xu hướng tiếp cận này thêm lần nữa khẳng định, vấn đề con người luôn là chủ đề trung tâm của mọi cuộc luận bàn triết học, và chính triết học lấy đề tài con người là tôn chỉ, là mục đích nhân văn duy nhất, cao cả nhất nhằm giải phóng con người, đem lại tự do đích thực cho con người cá nhân.
Thứ nhất, trong mỗi một giai đoạn của lịch sử triết học, con người được soi chiếu, nhìn nhận trong bối cảnh của lịch sử, văn hóa, tôn giáo, v.v… dưới góc nhìn triết học của thời đại ấy. Nhà tư tưởng Hy Lạp cổ đại, Empedoc nói: Con người đã, đang và sẽ luôn luôn là một hiện tượng thú vị nhất đối với con người. M. Heidegger – nhà triết học hiện sinh người Đức cũng khẳng định: “Con người là hữu thể duy nhất có đặc tính là biểu lộ bản chất của mình và bản chất vạn vật” [Trích theo: 22; tr. 350]. Việc nghiên cứu con người như là đối tượng nhận thức về chính mình được các nhà triết học nhìn nhận với tính cách là sự tha hóa của chính con người do xã hội tạo nên. Tuy nhiên, theo Husserl, nguy cơ lớn hơn chính là tha hóa tinh thần. Ông viết: “Hình thức tha hóa chiếm ưu thế trong trong xã hội phương Tây chính là sự tha hóa tinh thần” [Trích theo: 30; tr. 8]. Con người – với tư cách giá trị tối cao trong chính xã hội ấy đã bị nô dịch và tha hóa về mặt tinh thần. Việc chỉ ra sự tha hóa, cũng như con đường hay cách thức khắc phục nó dường như đã trở thành một trong những đề tài chủ yếu dường như của triết học phương Tây hiện đại.Thứ hai, trong dòng chảy triết học phương Tây hiện đại thế kỷ XX, nổi lên nhà triết học có tầm ảnh hưởng lớn tới tư tưởng đương thời, đó là K. Jaspers. Vấn đề con người là vấn đề trung tâm của triết học hiện sinh tôn giáo của K. Jaspers. Những nghiên cứu của ông không chỉ đề cập đến con người và thân phận con người, mà còn chỉ ra sự giải phóng con người ở bình diện tự do cao nhất, đó là Siêu việt (Chúa, Thượng đế). Trong Lời giới thiệu, cho cuốn Toàn cảnh triết học Âu Mỹ thế kỷ XX do Phạm Quang Định biên soạn, tác giả Bùi Văn Nam Sơn nhận định: “… Câu hỏi trực tiếp về đức tin tôn giáo hay cụ thể hơn, về Thượng đế, lại hầu như ít được đặt ra trong triết học thế kỷ XX… Chỉ ở K. Jaspers (và tất nhiên ở Scheler) là còn có một sự trao đổi cặn kẽ với tôn giáo truyền thống và một sự “tuyên tín” về “đức tin triết học”, còn ngoài ra, ta chỉ bắt gặp ý tưởng khá mơ hồ về một “Tồn tại (Sein)” siêu việt trì ngự tất cả nơi Heidegger, về một thế giới vật chất (Welmaterie) “khá linh thiêng” nơi E. Bloch…” [24; tr 21-22]. Jasper xây dựng cho mình hệ thống triết học hiện sinh tôn giáo. Vấn đề con người trong triết học hiện sinh tôn giáo của Jaspers là con người hiện sinh, nhưng được đặt trong sự định hướng tới Siêu việt. Chỉ đến Siêu việt thì mới có hiện sinh trung thực và con người mới được giải phóng được theo đúng nghĩa của nó.
