1. Tính cấp thiết của đề tài
Nền Văn hóa – Nghệ thuật truyền thống của người Khmer Nam bộ trãi qua một quá trình lịch sử phát triển lâu dài, đã tạo nên một bản lĩnh và bản sắc văn hóa đặc trưng của tộc người mình. Đó là quá trình vừa kế thừa, vừa giao lưu tiếp biến, tiếp thu những tinh hoa văn hóa của các tộc người khác trong nước, khu vực Đông Nam Á (ĐNA) và quốc tế, vừa nâng lên đa dạng để phát triển hòa hợp với xu thế thời đại.
Về phương diện lịch sử âm nhạc, thể loại Âm nhạc nghi lễ dân gian của người Khmer (NLDGK)) vùng Nam bộ, đặc biệt là tại khu vực Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) nói chung và ở Sóc Trăng nói riêng có những nét đặc trưng, độc đáo khó có thể trộn lẫn với các tộc người sống trong khu vực. NLDGK đã góp phần quan trọng vào việc định hình diện mạo nền âm nhạc dân gian (ANDG) cổ truyền trên vùng đất Nam bộ, góp phần bảo tồn, kế thừa và phát triển nền âm nhạc truyền thống Việt Nam.
Tác động của xu hướng toàn cầu hóa, sự xâm nhập ồ ạt các sản phẩm văn hóa, âm nhạc nước ngoài; sự lấn át của các dòng âm nhạc phương Tây trong đời sống âm nhạc, trên hệ thống truyền thông đại chúng; bên cạnh đó là sự thiếu hiểu biết về nền ANDG của đại đa số quần chúng nhân dân,, nhất là thế hệ trẻ người Khmer đã khiến cho việc thực hành ANDG trong các nghi lễ dân gian truyền thống của người Khmer không còn thịnh hành như xưa và đang rơi vào tình trạng mai một dần. Mặt khác, việc tổ chức truyền dạy ANDG cho thế hệ trẻ Khmer để kế thừa không còn được mọi người quan tâm, các nghệ nhân am tường ANDG đang ngày càng lớn tuổi và mất dần mà không có người kế tục, kéo theo sự thất truyền khá lớn các bài bản ANDG cổ truyền, trong đó có NLDGK vốn không được ghi chép thành văn bản để lưu giữ. Một số nhạc khí dân tộc cổ truyền đang bị hư hỏng, thất thoát trong nhân dân chưa sưu tầm lại được, cũng như việc chế tác các nhạc khí dân tộc đang bị hụt hẫng do còn rất ít nghệ nhân có trình độ hiểu biết về kỷ thuật chế tác để truyền dạy lại cho lớp trẻ. Do đó, hiện nay, một số nhạc khídân tộc cổ truyền hiếm quý của người Khmer Nam bộ chỉ còn được lưu giữ tại Bảo tàng Khmer ở các tỉnh Sóc Trăng, Trà Vinh…, không còn thấy sử dụng trong đời sống xã hội.
Đó là những lý do khiến cho NLDGK ở Sóc Trăng cũng như cả khu vực ĐBSCL nói chung khó có thể tồn tại hoặc không thể bảo lưu hoàn toàn. Từ đó, điều kiện hưởng thụ ANDG truyền thống trong đời sống văn hóa của đồng bào Khmer gặp nhiều hạn chế.
NLDGK ở Sóc Trăng bị mai một còn bởi một số nguyên do khác – không có tài liệu ghi chép bài bản cụ thể, chưa có người có đủ trình độ chuyên môn sâu về âm nhạc để nghiên cứu, sưu tầm, tư liệu hóa một cách có hệ thống từ trong dân gian để bảo tồn… càng khiến cho NLDGK có chiều hướng bị biến đổi, pha trộn. Do đó, cần phải nghiên cứu chuyên sâu, toàn diện, có hệ thống khoa học để bảo tồn và phát huy các giá trị của NLDGK ở Sóc Trăng nhằm đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa của cộng đồng người Khmer trong đời sống xã hội hiện đại là một yêu cầu mang tính cấp thiết.
Những vấn đề nêu trên là lý do chúng tôi chọn đề tài “Âm nhạc nghi lễ dân gian trong văn hóa của người Khmer ở Sóc Trăng”.
