MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Loài chim yến cho tổ ăn được hay còn gọi là Chim yến tổ trắng có giá trị kinh tế rất cao vì tổ của chúng được làm bằng nước bọt, được con người sử dụng như một thực phẩm bổ sung có giá trị dinh dưỡng cao. Tổ chim yến, trong dân gian được gọi là “yến sào”, là loại thực phẩm cao cấp đã được sử dụng từ triều đại nhà Đường ở Trung Quốc (năm 618), ở Indonesia từ thế kỷ 14, ở Thái Lan từ thế kỷ 17, Malaisia từ thế kỷ 19 và từ những năm 1301 ở Việt Nam [2,38].
Một số nước ven biển khu vực Nam và Đông Nam Á có sự phân bố của chim yến và nghề thu hoạch yến sào, tuy nhiên do giá trị cao của yến sào đã dẫn đến tình trạng khai thác quá mức nguồn lợi từ các quần thể chim yến. Điều này đã phá hủy ngành công nghiệp khai thác yến sào ở một số nước như Ấn Độ và Srilanca. Một số nước khác thì ngành công nghiệp khai thác yến sào và quần thể chim yến bị suy thoái mạnh như Malaysia, Myanmar và Thái Lan [2,36,81]. Năm 2010, doanh thu từ thị trường tổ yến thế giới vào khoảng 6 tỉ USD, trong đó khu vực tiêu thụ tổ yến lớn nhất là Hồng Kông và các cộng đồng người Hoa ở khắp nơi trên thế giới (chiếm > 80%) [25,36].
Tại Việt Nam, Chim yến tổ trắng tập trung nhiều nhất tại các hang đảo vùng biển các tỉnh Khánh Hòa, tỉnh Quảng Nam (Cù Lao Chàm – CLC), tỉnh Bình Định, tỉnh Phú Yên và một số khu vực ven biển phía Nam. Tổng sản lượng tổ yến thô năm 2014 là hơn 10 tấn, cho doanh thu khoảng 50 triệu USD, trong đó tổ yến thu được tại các hang đảo tự nhiên khoảng 5 tấn, còn lại là tổ yến trong nhà [35,36]. So với các nước trong khu vực thì sản lượng tổ yến Việt Nam còn rất thấp trong khi tiềm năng phát triển nguồn lợi yến sào còn rất lớn. Ngoài ra, tổ yến khi được chế biến thành các thực phẩm dinh dưỡng bổ sung khác như nước giải khát, bánh kẹo…vv, thì doanh thu đem lại từ tổ yến còn lớn hơn nhiều. Chính vì vậy, vấn đề phát triển nguồn lợi yến sào ở Việt Nam một cách nhanh và bền vững đang là mối quan tâm rất lớn của các địa phương có chim yến hiện nay. Để làm được điều đó thì công tác nghiên cứu khoa học về các quần thể chim yến nhằm bảo tồn và phát triển bền vững quần thể là vấn đề quan trọng hàng đầu mà những nhà quản lí nguồn lợi yến sào cần quan tâm.
Chim yến tổ trắng tại Việt Nam có số lượng khoảng hơn 1 triệu cá thể, sống và làm tổ trong 237 hang đào và hàng nghìn nhà nuôi yến trên cả nước [7,8]. Địa phương dẫn đầu về nguồn lợi tổ yến đảo Việt Nam là tỉnh Khánh Hòa, do Công ty Yến sào Khánh Hòa quản lý và khai thác tổ. Nhờ sớm triển khai các nghiên cứu khoa học về chim yến, áp dụng các cải tiến kỹ thuật như làm mái che, đập chắn sóng, di đàn đến những hang mới…vv, mà từ 40 hang yến đảo năm 1995 cho sản lượng khoảng 1 tấn tổ yến/năm, đến năm 2014 tỉnh Khánh Hòa đã có đến 169 hang yến đảo với sản lượng khoảng 3,5 tấn tổ yến/năm [6,7,8]. Tại các địa phương có chim yến đảo khác của Việt Nam, công tác bảo tồn và phát triển quần thể chưa được chú trọng nên sản lượng tổ yến thu được không ổn định như tại CLC (tỉnh Quảng Nam) hay Côn Đảo (tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu). Ở một số địa phương sản lượng tổ yến đã giảm mạnh như tỉnh Bình Định, tỉnh Phú Yên, thậm chí có địa phương Chim yến tổ trắng đã bỏ đi khỏi các hang đảo như ở tỉnh Quảng Bình [25,36,81].
Mặc dù giá trị dinh dưỡng của tổ yến được biết đến từ rất sớm, nhưng các nghiên cứu khoa học về chim yến và yến sào trên thế giới chưa nhiều. Ở Việt Nam, các nghiên cứu về các đặc điểm sinh học, sinh thái của các quần thể chim yến tổ trắng còn rất ít, chỉ có một số nghiên cứu của Nguyễn Quang Phách tập trung trên quần thể chim yến ở một số đảo tỉnh Khánh Hòa [15,16,17,18,19,20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27].
