THÔNG TIN TÓM TẮT VỀ NHỮNG KẾT LUẬN MỚI CỦA LUẬN ÁN TIẾN SĨ
Tên đề tài: Tư tưởng thị tài trong thơ trung đại Việt Nam
Chuyên ngành: Văn học Việt Nam
Mã số: 9.22.01.21
Nghiên cứu sinh: Tạ Thu Thủy
Cán bộ hướng dẫn: GS.TS Lã Nhâm Thìn
Cơ sở đào tạo: Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
Những kết luận mới của luận án
1. Luận án truy nguyên nguồn gốc khái niệm, xác lập khái niệm tài, thị tải, tư tưởng thị tài và tìm hiểu các vấn đề liên quan đến khái niệm.
2. Các nhà nghiên cứu cho rằng việc thị tải, khoe tải ở nhà nho tài tử là một cách để họ phô diễn cá tính, là kết quả sự giải phóng con người cá nhân và là biểu hiện giá trị nhân dạo trong văn học Việt Nam cuối thế kỷ XVIII. Tuy nhiên, qua khảo sát 7081 bài thơ, chọn ra 1395 bài thơ thị tải, luận án cho thấy tư tưởng thị tài đã xuất hiện từ rất sớm trong văn học viết của người Việt. Tư tưởng thị tài cũng không chỉ xuất hiện trong sáng tác của nhà nho tài tử mà xuất hiện trong thơ của nhà thơ thiền, vua, (chúa), nhà nho hành đạo, nhà nho ẩn dật. Đây là vấn đề được nghiên cứu, bàn luận ở nhiều quốc gia. Sau khi trình bày một cách hệ thống và khoa học cơ sở hình thành, diễn tiến tư tưởng từ thế kỷ X đến hết thể kỷ XIX trong thơ trung đại Việt Nam, luận án đi đến kết luận: bản chất việc các tác giả khoe tài là để khẳng định mình, khẳng định vai trò, vị trí của mình (và tầng lớp của mình) trong môi trường xã hội quân chủ. Sự khẳng định này diễn ra xuyên suốt cả tiến trình thơ trung đại, ở mọi loại hình tác giả. Trải qua mười thế kỷ, tư tưởng thị tài thể hiện tỉnh thần tự trọng dân tộc, đề cao trí thức nước ta. Sau khi tiếp xúc với văn hóa phương Tây, người thị tài có sự chuyển biến trong nhận thức và lý tưởng nhưng tinh thần này vẫn được tiếp diễn đến thời hiện đại.
3. Luận án nhận diện, phân loại biểu hiện của tư tưởng thị tài qua loại hình tác giả, cho thấy: nhà thơ thiền thị tài để khẳng định tinh thần nhập thể, tấm lòng hướng về quốc gia, xã tắc của tầng lớp mình. Vua, chúa khoe tài để khẳng định địa vị, năng lực cai trị nhằm giữ vững ngôi vị. Nhà nho khoe tải để khẳng định vị tríđứng đầu tứ dân, vai trò rường cột của chế độ phong kiến. Để khoe tài văn chương, họ khỏe qua danh xưng, qua cách sử dụng, qua cách sáng tác. Khi khoe tài kinh bang tế thế, vua, chúa dựa trên quan điểm “dưỡng dân”, “giáo dân” để xây dựng hình tượng kẻ có công nhằm giữ gìn “Thiên mệnh”, thể hiện tư tưởng để vương. Nhà nho khoe tài kinh bang tế thế để khẳng định hình mẫu lý tưởng của Nho giáo, thể hiện sứ mệnh “tôn quân thân thượng” và trách nhiệm “bảo dân”. Khi khoe “tài” hành lạc, nhà nho truyền thống xem đó là thú vui “thanh nhã”, là “liệu pháp” để giải thoát con người khỏi lối sống khắc kỷ của Nho giáo còn nhà nho tài tử lại xem đó là triết lí sống, thể hiện rõ con người tự do và quan niệm “du thế”. Người thị tài còn mượn thú phong, hoa, tuyết, nguyệt và hình tượng giai nhân để thể hiện nhân sinh quan cao hơn hẳn người thường của mình. Tinh thần thị còn được thể hiện qua tâm thế ngạo tài. Khi họ thẹn tài thì chỉ là thể hiện sự kiêu ngầm. Trong mối quan hệ giữa tài năng và các yếu tố Đức, Danh. Tình, Mệnh, hướng vận động chung là đề cao giá trị thực tiễn của tài năng, đề cao việc giải phóng và khẳng định quyền sống con người.
4. Luận án xem xét tư tưởng thị tài từ phương thức thể hiện, chú ý đến việc các tác giả sử dụng các hình tượng hoa và cây cối, muông thú, đồ vật, sự vật… để khoe tài. Các hình tượng này vẫn tuân theo quy tắc nghệ thuật truyền thống nhưng chúng mang thêm nét nghĩa mới là biểu đạt các loại tài năng của người thị tài. Việc sử dụng không gian để thị tài có đặc điểm riêng: không gian vũ trụ, không gian mở gắn với khát vọng khẳng định tài năng; không gian với địa danh cụ thể gắn với chiến công oanh liệt minh chứng cho tải năng; có khi không gian người thị tài sinh sống là không gian khép kín, tách biệt thế tục. Việc sử dụng thời gian để thị tài có một số đặc điểm: thời gian vũ trụ mang tính bất biến, hoặc tuần hoàn, tĩnh lặng gắn với khát vọng lưu dấu tài năng muôn thủa; thời gian quá khứ thường gắn với những dấu mốc vinh quang minh chứng cho tài năng; thời gian hiện tại thường gắn với vận hội mới mở ra hứa hẹn tài năng tỏa sáng; thời gian tương lai gắn liền với niềm tin vào sự thành danh. Về giọng điệu người thị tài thường sử dụng ba loại giọng điệu cơ bản để thị tài: giọng điệu cao ngạo, giọng điệu khẳng định và giọng điệu lạc quan, tin tưởng.
5. Luận án là tài liệu tham khảo cho việc giảng dạy ở nhà trường các cấp
