1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Kiểm toán nội bộ tại các doanh nghiệp nói chung và các ngân hàng thương mại (NHTM) nói riêng có vai trò hết sức quan trọng trong quản trị kinh doanh và quản trị rủi ro, đóng vai trò là tuyến phòng thủ thứ ba theo thông lệ quốc tế nhằm kiểm tra, đánh giá, giám sát tính hữu hiệu, phù hợp, đầy đủ của hệ thống Kiểm soát nội bộ. Kiểm toán nội bộ đã được áp dụng tại nhiều NHTM ở các nước phát triển và đang phát triển trên thế giới, trở thành nội dung yêu cầu cốt lõi của Basel II. Sự ra đời và phát triển của kiểm toán nội bộ chính là do nhu cầu tất yếu khách quan để tăng cường quản trị, giám sát trong bối cảnh kinh tế, xã hội…biến động mạnh mẽ và khó lường.
Ở Việt Nam, hệ thống NHTM sau thời kỳ phát triển nhanh cả về quy mô và số lượng đã bộc lộ nhiều vấn đề về tăng trưởng nóng, mức độ rủi ro cao trong khi tính minh bạch về hoạt động kinh doanh và các vấn đề sở hữu đã và đang gây ra những tác động tiêu cực không nhỏ đến sự ổn định và tăng trưởng của nền kinh tế đất nước. Một trong những nguyên nhân cơ bản là do công tác kiểm toán nội bộ tại các NHTM chưa được tổ chức một cách hiệu quả, chưa đảm bảo những nguyên tắc và yêu cầu chung trong quá trình vận hành.
Là một NHTM có quy mô lớn nhất cả nước về mạng lưới hoạt động, tổng tài sản và nguồn vốn, Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam (Agribank) đã để xảy ra nhiều vấn đề thiếu minh bạch và kém hiệu quả, thậm chícòn có một số sai phạm nghiêm trọng và việc xử lý phải được thực hiện bằng pháp luật. Trước tình hình đó, Ngân hàng nhà nước đã quyết định tái cơ cấu Agribank giai đoạn 2013-2015 nhằm kiện toàn cơ cấu tổ chức, mạng lưới, nhân sự, nâng cao chất lượng quản trị, điều hành, đào tạo và đào tạo lại cán bộ, nhân viên, đổi mới các sản phẩm dịch vụ. Đây cũng là giai đoạn mà kiểm toán nội bộ Agribank dần được hoàn thiện. Tuy nhiên các vụ sai phạm, tổn thất mới vẫn tiếp tục diễn ra trong thời gian vừa qua khiến người ta phải đặt câu hỏi về trách nhiệm của bộ phận Kiểm toán nội bộ với vai trò là tuyến phòng thủ cuối cùng ngăn chặn, phát hiện rủi ro. Từ vấn đề cơ cấu tổ chức bộ máy kiểm toán, đến nội dung, phương pháp, quy trình kiểm toán, chất lượng nguồn nhân lực vẫn bộc lộ nhiều bất cập và chưa đáp ứng được các thông lệ quốc tế khiến kiểm toán nội bộ ít đóng góp được cho sự phát triển an toàn, lành mạnh của đơn vị, thậm chí vai trò của kiểm toán nội bộ chưa được các cán bộ cho đến lãnh đạo Ngân hàng nhận thức đầy đủ, sâu trong thực tiễn hoạt động kinh doanh của mình.
Ngoài ra, cho đến nay, tuy khoa học Kiểm toán nội bộ nói chung đã phát triển khá rộng, nhưng chuyên sâu cho những ngành kinh tế đặc thù như ngân hàng còn hạn chế, cần thiết có thêm các nghiên cứu một cách đầy đủ, sâu sắc về nội dung.
Với những lý do trên đây, việc nghiên cứu đề tài: “Hoàn thiện kiểm toán nội bộ tại Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam” là việc làm cần thiết, không những có ý nghĩa về mặt lý luận, mà còn góp phần giải quyết những yêu cầu đặt ra trong thực tế để hoàn thiện hơn nữa hoạt động kiểm toán nội bộ trong các NHTM Việt Nam nói chung và Agribank nói riêng.
2. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
2.1. Nghiên cứu về kiểm toán nội bộ nói chung
Cho đến nay, KTNB đã có những bước phát triển mạnh mẽ và trở thành hoạt động mang tính chuyên nghiệp trên thế giới. Hoạt động của bộ phận này đã trợ giúp đắc lực cho lãnh đạo cấp cao, không những đảm bảo độ tin cậy của thông tin mà còn đánh giá tính kinh tế, tính hiệu quả trong các hoạt động khác nhau.
Có khá nhiều nghiên cứu của các tác giả trên những khía cạnh và lĩnh vực khác nhau của KTNB. Có hai tác giả nổi tiếng về KTNB trên thế giới là Victor Z. Brink – giám đốc phụ trách nghiên cứu đầu tiên của IIA và Lawrence B. Sawyer chủ tịch Ủy ban nghiên cứu của Viện Kiểm toán viên nội bộ (IIA). Tác phẩm Modern Internal Auditing ra đời những năm 1940 của Victor Brink [56] được coi là việc đặt viên gạch đầu tiên đánh dấu sự ra đời của nghề KTNB chuyên nghiệp, trong đó, khái niệm Kiểm toán nội bộ đã được hiểu: “là hoạt động đánh giá độc lập trong một tổ chức về công tác kế toán, tài chính và các công tác khác của tổ chức đó. Hoạt động KTNB được xem như là các dịch vụ mang tính bảo vệ và xây dựng hỗ trợ cho ban giám đốc”. Nếu như các quan điểm trước đó cho rằng KTNB chủ yếu thực hiện kiểm tra kế toán và hỗ trợ cho kiểm toán viên độc lập thì trong tác phẩm này, Victor Brink [56, tr 24] đã nhấn mạnh vai trò quan trọng hơn rất nhiều của KTNB là hỗ trợ cho các nhà quản lý của đơn vị, tuy nhiên mới chỉ tập trung vào mảng tài chính kế toán mà thôi.
