1. Tính cấp thiết của đề tài
Ngay từ khi mới ra đời, Phật giáo (PG) đã mong muốn đem lại sự bình đẳng cho con người ở mọi tầng lớp và mọi giới tính khác nhau. PG khẳng định, phụ nữ (PN) tu theo Phật pháp hoàn toàn có thể giác ngộ chân lý và được giải thoát. Sau khi Đức Phật nhập diệt, PG đã truyền đi muôn nơi, tỉnh thần bình đẳng và giáo lý của Ngài vẫn tiếp tục được kế thừa và phát huy.
PG vào Việt Nam (VN) đến nay được hơn hai nghìn năm. Để tồn tại và phát triển, PG đã hòa nhập với nền văn hóa VN, đồng hành cùng dân tộc. Điều đó khiến PG từ một tôn giáo ngoại sinh trở thành một tôn giáo truyền thống của người VN – Phật giáo Việt Nam (PGVN). Trong quá trình phát triển ấy, PG đã tác động tới rất nhiều tầng lớp khác nhau trong xã hội, đặc biệt là PN. Ngay buổi đầu, PG đã gần gũi và hòa quyện cùng tín ngưỡng lúa nước vốn trọng tính âm của người Việt. Trong thời kỳ phong kiến, PG đã góp phần làm mềm hóa những quy định khắt khe của Nho giáo đối với PN. Từ lâu, ngôi chùa đã trở thành nơi sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng tôn giáo cho PNVN. Về phần mình, PN là thành phần tín đồ đông đảo nhất, do đó cũng đóng góp rất nhiều cho PG. Sự tồn tại và phát triển PG ở VN trong lịch sử cũng như trong hiện tại không thể không nhắc tới vai trò của PN.
Quá trình tác động qua lại giữa PG và PNVN đã để lại những dấu ấn sâu sắc đối với cả hai thực thể này, thể hiện rõ nhất ở khu vực phía Bắc VN (từ đây viết tắt là phía Bắc). Từ thế kỷ II, Luy Lâu (nay thuộc tỉnh Bắc Ninh) đã trở thành một trung tâm PG lớn của cả nước. PG đã gắn liền với sinh hoạt làng xã cổ truyền của người Việt phía Bắc ngay từ đó tới nay. Ngôi chùa cùng với ngôi đình đã tạo thành những không gian sinh hoạt văn hoá, tôn giáo không thể thiếu của làng Việt truyền thống phía Bắc. Nếu ngôi đình là nơi sinh hoạt tín ngưỡng chủ yếu của đàn ông, thì ngôi chùa là địa chỉ sinh hoạt tôn giáo chủ yếu của PN.
Tuy nhiên, sự tác động qua lại của PG và PN phía Bắc cũng có độ đậm nhạt theo các khu vực và tộc người. Cách thức và phương hướng hoằng pháp của Giáo hội Phật giáo Việt Nam (GHPGVN) hiện nay chưa thực sự chú trọng cũng như chưa thực sự chủ động đối với PN miền núi, nhất là PN dân tộc thiểu số. Hơn nữa, mối quan hệ biện chứng giữa PG và PN không chỉ hoàn toàn tích cực, mà còn có một số hạn chế. Không ít PN lợi dụng PG để buôn thần bán thánh, hoạt động mê tín, cầu lợi ích cá nhân, ảnh hưởng không tốt tới PGVN. Một số người lợi dụng lòng tin của PN để làm những việc trái với giáo lý Phật Đà.
Do vậy, nghiên cứu mối quan hệ qua lại giữa PG và PN phía Bắc hiện nay, trên cơ sở đó đề xuất một số khuyến nghị góp phần phát huy mặt tích cực và giảm thiểu mặt hạn chế của mối quan hệ này có tính cấp thiết, có giá trị về lý luận và thực tiễn; không chỉ góp phần xây dựng GHPGVN phát triển bền vững, thực hiện tốt phương châm “Đạo pháp – Dân tộc – Chủ nghĩa xã hội” trong giai đoạn mới, mà còn đáp ứng tốt hơn nữa một trong những chủ trương, chính sách đúng đắn của Đảng và Nhà nước Việt Nam là chú trọng phát huy những giá trị tích cực của tôn giáo nói chung, Phật giáo nói riêng trong quá trình xây dựng, bảo vệ và phát triển đất nước hiện nay.
Xuất phát từ những vấn đề nêu trên, tác giả lựa chọn đề tài Ảnh hưởng qua lại giữa Phật giáo và phụ nữ (qua nghiên cứu một số tỉnh phía Bắc Việt Nam hiện nay) làm luận án tiến sĩ chuyên ngành Tôn giáo học.
