PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trên thế giới, do ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu đã có rất nhiều ngân hàng lớn lâm vào tình trạng khủng hoảng và phá sản, điển hình là ngân hàng Lehman Brothers với lịch sử lâu đời. Từ sự sụp đổ của ngân hàng Lehman Brothers, các ngân hàng lớn khác trên thế giới như: Citibank, Merrill, Morgan Stanley, Freddie Mac, UBS,… cũng gặp tình trạng tương tự với những khoản lỗ khổng lồ, sa thải hàng chục ngàn nhân viên mỗi năm.
Ở Việt Nam, các ngân hàng thương mại (NHTM) vừa là những nhà tài trợ vốn lớn vừa là công cụ quan trọng để nhà nước định hướng cho sự vận động của thị trường tài chính, nhằm thực hiện mục tiêu, chính sách tiền tệ trong từng thời kỳ. Tuy nhiên, hiệu quả hoạt động của các NHTM chưa thực sự xứng tầm với tiềm năng của nó. Các ngân hàng liên tục để nợ xấu tăng cao, hiệu quả sử dụng đồng vốn thấp, một số ngân hàng rơi vào tình trạng khó khăn buộc phải sáp nhập hoặc bị mua lại bởi ngân hàng nhà nước.
Đứng trước thực trạng trên, để đảm bảo ổn định nền kinh tế có thể hội nhập sâu rộng với khu vực và thế giới, đặc biệt khi Việt Nam tham gia vào AEC và TPP, NHNN Việt Nam đã có nhiều biện pháp để ổn định thị trường tiền tệ ngân hàng như: yêu cầu tăng vốn điều lệ, tăng tỷ lệ dự trữ bắt buộc, sáp nhập, mua lại các ngân hàng yếu kém…. Trong bối cảnh đó, để có thể tồn tại và phát triển, bản thân mỗi một NHTM cần có những giải pháp đề quản trị ngân hàng của mình đảm bảo hiệu quả hoạt động. Trong những giải pháp đề hệ thống ngân hàng đảm bảo hiệu quả, phát triển ổn định và bền vững thì tăng cường sự hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ (HTKSNB) trong các NHTM được đặc biệt quan tâm.
Mặt khác, khi nghiên cứu đặc điểm của các NHTM Việt Nam, tác giả nhận thấy rằng hoạt động của hệ thống các NHTM Việt Nam cũng có những đặc điểm riêng biệt như: có sự can thiệp, quản trị sâu của nhà nước để phục vụ các mục tiêu chính trị, xã hội. Hoạt động quản lý của bản thân từng ngân hàng chịu sự tác động
mạnh mẽ từ các cơ quan chức năng ở bên ngoài thuộc hệ thống quản lý của nhà nước. Bên cạnh đó, tình trạng lợi ích nhóm trong các ngân hàng cũng đã ảnh hưởng đến công tác quản lý và hiệu quả hoạt đông của các ngân hàng. Nói cách khác, ngoài các yếu tố nội tại của hoạt động quản lý nói chung và HTKSNB nói riêng thì việc cùng lúc chịu sự chi phối quá sâu của nhà nước và các nhóm lợi ích cũng là đặc điểm riêng có của hệ thống các NHTM Việt Nam.
Khi khảo cứu các nghiên cứu trong nước và quốc tế liên quan đến các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB các NHTM, tác giả nhận thấy trên thế giới đã có một số tác giả nghiên cứu và nhận định các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB trong các ngân hàng như: môi trường kiểm soát; thông tin và truyền thông; đánh giá rủi ro; hoạt động kiểm soát; giám sát; công nghệ thông tin,… Tuy nhiên, chưa có một công trình nghiên cứu nào ở trong nước xác định nhân tố nào có thể tác động đến sự hữu hiệu của HTKSNB trong các ngân hàng, đặc biệt là các NHTM. Do đó, việc nghiên cứu tìm ra các nhân tố nội tại bên trong và các nhân tố bên ngoài có ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB trong các NHTM để nhằm nâng cao năng lực quản lý của các ngân hàng, đảm bảo các ngân hàng hoạt động có hiệu quả, đáp ứng mục tiêu ổn định nền tài chính tiền tệ của nước nhà là một yêu cầu cấp thiết hiện nay. Xuất phát từ tính cấp thiết này, tác giả chọn đề tài: “Các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ trong các ngân hàng thương mại Việt Nam” làm luận án tiến sĩ của mình.
2. Mục tiêu nghiên cứu
– Mục tiêu tổng quát: Xác định các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB trong các NHTM Việt Nam.
– Mục tiêu cụ thể: Trên cơ sở mục tiêu tổng quát của đề tài, các mục tiêu cụ thể được xây dựng như sau:
+ Hiểu được nhân tố nào ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB trong các NHTM Việt Nam.
+ Nhận dạng các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB trong các NHTM Việt Nam.
+ Đề xuất mô hình nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB trong các NHTM Việt Nam.
3. Câu hỏi nghiên cứu
Để giải quyết các mục tiêu nghiên cứu cụ thể đã đặt ra, các câu hỏi nghiên cứu hình thành tương ứng như sau:
Câu hỏi số 1: Các nhân tố nào ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB trong các NHTM Việt Nam?
Câu hỏi số 2: Có mối quan hệ nào giữa các nhân tố như: Môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, thông tin và truyền thông, hoạt động kiểm soát, giám sát, thể chế chính trị, lợi ích nhóm?
Câu hỏi số 3: Những nhân tố này có ảnh hưởng như thế nào đến sự hữu hiệu của HTKSNB trong các NHTM Việt Nam?
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
– Đối tượng nghiên cứu:
Đề tài tập trung nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB trong NHTM Việt Nam.
Phạm vi nghiên cứu
Nghiên cứu được thực hiện đối với các NHTM Việt Nam không bao gồm các NHTM nước ngoài, các NHTM có vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam (Phụ lục 1: Danh sách các ngân hàng thương mại Việt Nam).
Luận án giới hạn về không gian và thời gian như sau:
+ Về không gian: khảo sát thực nghiệm trong luận án được thực hiện tại một số các NHTM nhà nước và NHTM cổ phần Việt Nam có quy mô lớn (vốn điều lệ từ 3.500 tỷ đồng trở lên) tại một số thành phố lớn ở Việt Nam vì hầu hết các đơn vị này đều có trụ sở chính tại đó. (Địa bàn thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Hà Nội)
+ Về thời gian: khoảng thời gian để việc thực hiện khảo sát là đoạn từ năm 2010 đến năm 2015
5. Phương pháp nghiên cứu
Khi thực hiện luận án, tác giả đã sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, là phương pháp nghiên cứu có sự kết hợp giữa phương pháp nghiên cứu định tính và phương pháp nghiên cứu định lượng. Cụ thể là :
– Phương pháp nghiên cứu định tính: Trong phương pháp này, tác giả sử dụng khảo sát, phỏng vấn các chuyên gia có trình độ, kinh nghiệm và liên quan trực tiếp đến lĩnh vực nghiên cứu để quy nạp và khẳng định các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB trong các NHTM Việt Nam.
Phương pháp nghiên cứu định lượng: trên cơ sở các nhân tố ảnh hưởng đã được xác định bằng phương pháp nghiên cứu định tính, tác giả sẽ tiến hành kiểm định các nhân tố tác động và đo lường mức độ tác động của các nhân tố tới sự hữu hiệu của HTKSNB trong các NHTM Việt Nam.
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án
* Ý nghĩa khoa học
Trên cơ sở kế thừa kết quả của các tác giả trước khi nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB, luận án đã khám phá các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB trong các NHTM và chỉ ra mức độ cũng như thứ tự ảnh hưởng của các nhân tố đến sự hữu hiệu của HTKSNB ở các NHTM trong điều kiện cụ thể ở Việt Nam.
* Ý nghĩa thực tiễn
Kết quả của luận án đã xây dựng được mô hình các nhân tố tác động đến sự hữu hiệu của HTKSNB trong các NHTM Việt Nam là tài liệu tham khảo cho các đơn vị và nhà nghiên cứu khi nghiên cứu về HTKSNB nói chung và HTKSNB trong các NHTM nói riêng.
Kết quả của luận án là cơ sở đề Ngân hàng nhà nước xây dựng cơ chế chính sách trong KSNB các ngân hàng, các NHTM hoàn thiện HTKSNB trong ngân hàng của mình.
7. Kết cấu của luận án
Nội dung chính của luận án cụ thể như sau:
Phần mở đầu:
Ở phần này, tác giả đã những nội dung tổng quan của luận án như: tính cấp thiết, mục tiêu nghiên cứu, câu hỏi nghiên cứu, đối tượng và phạm vi nghiên cứu, ý nghĩa khoa học và thực tiễn, kết cấu của luận án.
Chương 1: Tổng quan các nghiên cứu có liên quan
Ở chương này, tác giả trình bày về tổng quan các nghiên cứu trên thế giới và ở Việt Nam có liên quan đến HTKSNB, các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB, trên cơ sở đó đưa ra những kết quả đạt được của các nghiên cứu trước và các vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu, nhằm rút ra được khe hồng cần nghiên cứu của luận án.
Chương 2: Cơ sở lý thuyết và mô hình nghiên cứu
Ở chương này, tác giả trình bày các vấn đề lý luận về HTKSNB, sự hữu hiệu của HTKSNB, các lý thuyết nền giải thích sự tác động của các nhân tố ảnh hưởng đến sự hữu hiệu của HTKSNB. Qua đó, tác giả sẽ xây dựng thang đo, mô hình nghiên cứu đề xuất và các giả thuyết nghiên cứu của luận án.
Chương 3: Phương pháp nghiên cứu
Ở chương này, tác giả trình bày quy trình nghiên cứu chung của luận án, các bước thực hiện cụ thể trong quy trình nghiên cứu, các phương pháp sử dụng trong nghiên cứu nghiên cứu, nguồn để lấy dữ liệu sơ cấp và thứ cấp, cách thức chọn mẫu, các bước phân tích và xử lý dữ liệu trong nghiên cứu.
Chương 4: Kết quả nghiên cứu và bàn luận
Ở chương này, tác giả trình bày thực trạng HTKSNB của các NHTM Việt Nam giai đoạn 2010-2015; các kết quả thu được trong các bước nghiên cứu định tính và nghiên cứu định lượng, đồng thời dựa trên các kết quả thu được sẽ đưa ra các bàn luận về kết quả đạt được trong nghiên cứu.
Chương 5: Kết luận và hàm ý chính sách.
Ở chương này, tác giả trình bày các vấn đề như: kết luận từ kết quả nghiên cứu, các gợi ý chính sách đối với các tổ chức có liên quan nhằm tăng cường sự hữu hiệu của HTKSNB trong các NHTM Việt Nam, các hạn chế mà luận án chưa thực hiện được và gợi ý các hướng nghiên cứu trong thời gian tới.
