TRANG THÔNG TIN VỀ LUẬN ÁN
– Tên luận án: Chọn tạo giống/dòng lúa nếp mới thích nghi với điều kiện canh tác ở 02 tỉnh Long An và An Giang dựa vào phương pháp lai truyền thống và dấu phân tử ADN
– Ngành: Công nghệ Sinh học Mã số: 62420201
– Họ tên nghiên cứu sinh: Nguyễn Kim Khánh Khóa: 2017 đợt 1
– Người hướng dẫn khoa học chính: PGS.TS. Trương Trọng Ngôn
– Người hướng dẫn khoa học phụ: TS. Phạm Ngọc Tú
– Cơ sở đào tạo: Viện Công nghệ Sinh học và Thực phẩm, Trường Đại học Cần Thơ
1. Tóm tắt nội dung luận án
Lúa nếp là một loại cây lương thực quan trọng trong đời sống con người, được trồng ở nhiều nước Châu Á. Ở Việt Nam, lúa nếp được trồng nhiều ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, đặc biệt ở 2 tỉnh Long An và An Giang. Những giống lúa nếp này đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo sản lượng xuất khẩu, tạo việc làm và nâng cao thu nhập cho người trồng. Tuy nhiên, trong sản xuất lúa nếp tại Đồng bằng sông Cửu Long, các giống lúa nếp còn nhiều hạn chế như: thích nghi theo vùng, nhiễm bệnh, dễ đổ ngã, thời gian sinh trưởng khá dài và cơm nếp không có mùi thơm. Với mục tiêu chọn tạo được các giống/dòng lúa nếp mới có năng suất cao, cứng cây, chất lượng gạo nếp thơm ngon và ổn định, thích nghi với điều kiện canh tác của 02 tỉnh Long An và An Giang, luận án đã được thực hiện từ năm 2017 đến năm 2022 tại hai tỉnh An Giang và Long An với 4 nội dung chính: (i) Đánh giá nguồn vật liệu ban đầu và sử dụng các dấu phân tử để kiểm tra gen mục tiêu; (ii) Tạo nguồn vật liệu và chọn lọc dòng lúa nếp phân ly; (iii) Tuyển chọn và khảo nghiệm các dòng lúa nếp triển vọng; (iv) Gửi khảo nghiệm quốc gia dòng lúa nếp mới. Kết quả luận án đã đánh giá kiểu hình, kiểu gen của 54 giống vật liệu ban đầu, sử dụng dấu phân tử ADN để đánh giá tính đa dạng di truyền và kiểm tra sự hiện diện của các gen BADH2, WxIn1, GS3 liên quan đến hương thơm, amylose và chiều dài hạt gạo nếp ở các giống vật liệu lai. Luận án đã tiến hành lai tạo 17 tổ hợp lai mới để làm vật liệu cho chọn dòng lúa nếp theo mục tiêu. Tổng cộng có 1.884 dòng lúa nếp phân ly được chọn tạo qua 7 vụ theo phương pháp phả hệ. Sau quá trình này, 32 dòng lúa nếp triển vọng đã được chọn để quan sát sơ khởi. Từ 32 dòng lúa nếp triển vọng, luận án đã tiếp tục chọn ra bảy dòng lúa nếp ưu tú để khảo nghiệm hậu kỳ. Cuối cùng, bốn dòng lúa nếp (N6, N14, N15, N32) đã thỏa mục tiêu đề tài và được chọn để tiếp tục khảo nghiệm sinh thái. Đặc biệt, dòng N14 đã đáp ứng mục tiêu về năng suất, chất lượng gạo nếp và thích nghi tốt ở 02 tỉnh Long An và An Giang. Dòng N14 được đặt tên là Nếp Hương Tiên và được gửi khảo nghiệm quốc gia trong ba vụ ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long và Đông Nam bộ. Kết luận của luận án là việc áp dụng phương pháp lai tạo truyền thống và sử dụng dấu phân tử ADN đã đạt được thành công trong việc tạo ra giống/dòng lúa nếp mới phù hợp với mục tiêu. Dòng Nếp Hương Tiên có thời gian sinh trưởng ngắn (93-100 ngày), cứng cây (điểm 1), năng suất cao, chất lượng xay xát, chất lượng gạo và cơm nếp tương đương giống IR4625. Đặc biệt, Nếp Hương Tiên có hương thơm và kháng đạo ôn lá trong điều kiện khảo nghiệm có kiểm soát (cấp 1-3), đồng thời thích nghi tốt với canh tác của 2 tỉnh Long An và An Giang. Các dòng lúa nếp phân ly và dòng lúa nếp triển vọng trong luận án tiếp tục được nghiên cứu.
2. Những kết quả mới của luận án
Đã thu thập tập đoàn giống lúa nếp, đánh giá đáng tin cậy về nguồn gen lúa nếp rất đa dạng và phong phú bằng các chỉ thị hình thái và dấu phân tử.
Đã ứng dụng dấu phân tử ADN trong lai tạo, chọn lọc để chọn được các dòng lúa nếp mới.
Kết quả của luận án đã chọn được dòng nếp mới (Nếp Hương Tiên) phù hợp với điều kiện canh tác ở hai tỉnh Long An và An Giang, đáp ứng yêu cầu về năng suất và phẩm chất, đóng góp vào sự đa dạng và phong phú nguồn giống lúa nếp trong sản xuất.
3. Các ứng dụng/khả năng ứng dụng trong thực tiễn, các vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu
Luận án đã chọn được giống/dòng lúa nếp mới phù hợp với mục tiêu là Nếp Hương Tiên có TGST ngắn (93-100 ngày), cứng cây (điểm 1), kháng đạo ôn lá trong điều kiện khảo nghiệm có kiểm soát (cấp 1-3); năng suất, khả năng chống chịu sâu bệnh trong điều kiện đồng ruộng, chất lượng xay xát, chất lượng gạo và cơm nếp tương đương giống IR4625 và thích nghi canh tác của 2 tỉnh Long An và An Giang để làm đa dạng cho nguồn giống lúa nếp ở ĐBSCL.
Nguồn vật liệu lúa nếp thu thập, dấu phân tử ADN và các phương pháp lai tạo, chọn dòng, khảo nghiệm trong luận án có thể được ứng dụng cho công tác chọn giống lúa nếp có năng suất, chất lượng và khả năng chống chịu sâu bệnh trong thời gian tới.
