1. Tính cấp thiết của đề tài
1.1. Truyện cổ tích luôn hướng đến những con người nhỏ bé trong xã hội xưa với cái nhìn nhân văn cao cả, đồng thời sở hữu một thế giới nghệ thuật độc đáo – “thế giới cổ tích”… Những điều đó đã tạo nên sức hấp dẫn diệu kì của truyện cổ tích với nhân loại. Khảo sát truyện cổ tích, chúng ta sẽ hiểu được truyền thống tốt đẹp, trở thành hồn cốt của mỗi dân tộc, cùng khả năng sáng tạo diệu kì của người lao động.
1.2. Hôn nhân là một trong những dấu hiệu thể hiện cuộc sống cao đẹp của con người. Không những thế, nó còn mang đầy đủ những dấu chỉ văn hóa trong bước đường phát triển của con người, mỗi dân tộc, mỗi tộc người. Chủ đề hôn nhân dường như được quan tâm trong toàn bộ các thể loại văn học dân gian, từ thần thoại, truyền thuyết, cổ tích, truyện cười đến các thể loại văn vần… nhưng cổ tích là thể loại phản ánh đầy đủ nhất, rõ nét nhất không chỉ những bước tiến bộ trong hôn nhân của con người, mà còn là những khát vọng cháy bỏng của người lao động về tình yêu, về hôn nhân tự do, về công lí, về những phẩm chất tốt đẹp của con người. Không những thế, truyện cổ tích còn hàm chứa rất nhiều phong tục về hôn nhân và gia đình như là những dấu chỉ văn hóa mang sắc thái của những cộng đồng người khác nhau trong một quốc gia Việt Nam đa dân tộc. Vì vậy, việc tìm hiểu chủ đề hôn nhân trong truyện cổ tích sẽ giúp ta nhận thức đầy đủ hơn về một mảng truyền thống, về những phẩm cách đẹp đẽ của người lao động cùng khả năng, cách thức họ “hóa ngọc” những phẩm cách đó trong sáng tạo của mình.
1.3. Truyện cổ tích là thể loại được đưa vào giảng dạy ở tất cả các cấp học với dung lượng lớn nhất, đặc biệt trong chương trình đào tạo Đại học Ngữ văn. Là người đang giảng dạy chuyên ngành Văn học dân gian ở trường Đại học, việc tiếp cận một chủ đề đặc sắc, thú vị trong kho tàng cổ tích của dân tộc không đơn thuần là một hoạt động khoa học thuần túy, mà còn là cách tự nâng cao năng lực nghiên cứu, trau dồi kiến thức phục vụ cho công tác giảng dạy của bản thân.
Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi chọn đề tài Chủ đề hôn nhân và sự phản ánh phong tục hôn nhân trong truyện cổ tích các dân tộc Việt Nam làm vẫn đề nghiên cứu cho luận án của mình, với mong muốn khám phá và tìm hiểu sâu sắc về bản chất thể loại, làm rõ sự phản ánh phong tục hôn nhân truyền thống của các dân tộc Việt Nam qua truyện cổ tích.
