Tính cấp thiết của đề tài
Có thể nói, trong những năm gần đây số người học tiếng Nhật ở Việt Nam tăng lên nhanh chóng. Sự giao lưu văn hóa giữa Việt Nam và Nhật Bản cũng nở rộ với hàng loạt các tác phẩm văn học Nhật Bản được dịch sang tiếng Việt và được độc giả Việt Nam đón nhận tích cực. Trong bối cảnh như vậy, việc tìm hiểu tiếng Nhật ở góc độ lí luận, có gắn kết với thực tiễn thông qua các tác phẩm văn học Nhật Bản là một hướng đi thích ứng và cần thiết, góp phần nâng cao hiệu quả cho công tác nghiên cứu và giảng dạy tiếng Nhật cũng như trích giảng văn học Nhật Bản cho sinh viên chuyên ngành tiếng Nhật tại Việt Nam hiện nay.
Ở Việt Nam, từ những năm 60 của thế kỉ XX, đã có một số công trình nghiên cứu các tác giả, tác phẩm tiêu biểu của văn học Nhật Bản. Hầu hết các nghiên cứu này đều được thực hiện dưới góc độ nghiên cứu văn học và được tiến hành trên ngữ liệu là các văn bản dịch vòng từ các thứ tiếng khác như tiếng Nga, tiếng Anh, tiếng Pháp… sang tiếng Việt. Cho tới nay, nghiên cứu các tác phẩm văn học Nhật Bản trên cơ sở các bản gốc tiếng Nhật dưới góc độ ngôn ngữ học còn có số lượng hạn chế. Đây chính là hướng tiếp cận mới của luận án.
Natsume Souseki (N.Souseki), tên thật là Natsume Kinnosuke, sinh năm 1867, là nhà văn, nhà thơ, nhà trí thức đa tài đặc biệt. Cuộc đời và sự nghiệp văn học của ông có nhiều nét độc đáo mà Kenzaburo Oe¹ gọi là “một hiện tượng lạ lùng hiếm có của văn học Nhật Bản” [30]. Cùng với Mori Ogai và Akutagawa Ryunosuke, N.Souseki được đánh giá là một trong ba trụ cột của văn học Nhật Bản hiện đại [31]. Các tiểu thuyết của ông đã được dịch ra tiếng Anh, tiếng Trung, tiếng Nga, tiếng Việt và nhiều thứ tiếng khác. Chúng hiện vẫn đang được người dân Nhật Bản đọc và cảm nhận với sự hứng khởi mới như “Wagahai wa nekodearu (Tôi là mèo)” (1905), “Botchan (Cậu ấm ngây thơ)” (1907), “Sanshiro (Chàng trai Sanshiro)” (1908), “Kokoro (Nỗi lòng)” (1909), “Sorekara (Từ đó)” (1909), “Michikusa (Có
ven đường)” (1915)… Cái tên N.Souseki thường được nhắc tới khi nói về văn học Nhật Bản và được đưa vào trong chương trình giảng dạy môn Ngữ văn ở các trường phổ thông của Nhật. N.Souseki cũng là một trong những tác giả được giới thiệu trong chương trình trích giảng văn học Nhật Bản cho sinh viên chuyên ngành tiếng Nhật tại trường Đại học Hà Nội.
Mặt khác, từ góc độ ngôn ngữ học, có thể thấy rằng động từ (ĐT) là một từ loại quan trọng trong mọi ngôn ngữ. Đây là từ loại thực từ cực kì phức tạp xét trên phương diện ngữ pháp cũng như ngữ nghĩa. “Tính phức tạp ấy có nguồn gốc ở bản chất nghĩa của từ loại này là nó chỉ ra đặc trưng vận động của tất cả những gì biểu đạt bằng danh từ với tất cả sự đa dạng và các mối liên hệ khách quan của nó” [14;131]. Trong tiếng Nhật, ĐT được sử dụng rộng rãi trong hoạt động ngôn ngữ đến mức có thể cho rằng “các suy nghĩ, phát kiến mang đặc thù của tiếng Nhật phần lớn đều nhờ vào sự trợ giúp của động từ” [dẫn theo 39;1].
Với những nhận xét trên đây, có thể cho rằng nghiên cứu về ĐT trong tiếng Nhật sẽ cho ta thấy được nhiều đặc trưng của tiếng Nhật nói riêng và đặc trưng trong tư duy, suy nghĩ của người Nhật nói chung. Bên cạnh đó, có thể thấy rằng có một số lượng lớn các ĐT được sử dụng trong những tác phẩm nổi tiếng của N.Souseki qua tư duy hình tượng và tư duy lôgic tuyệt vời của ông đã được hiện diện lên trong rất nhiều ngữ cảnh với ngữ nghĩa và ngữ dụng khác nhau. Dưới góc độ ngôn ngữ học, đây hẳn sẽ là kho tư liệu phong phú để khai thác những đặc trưng ngôn ngữ của tiếng Nhật nói chung và ĐT tiếng Nhật nói riêng. Vì vậy, chúng tôi lựa chọn đề tài: “Động từ tiếng Nhật – Những đặc trưng ngữ nghĩa, ngữ dụng thể hiện qua các tác phẩm tiêu biểu của Natsume Souseki” để tiến hành nghiên cứu với mong muốn không chỉ góp phần vào việc nghiên cứu lí luận về tiếng Nhật mà còn giúp ích cho công tác giảng dạy tiếng Nhật cũng như giảng dạy văn học Nhật Bản tại Việt Nam.
