TRANG THÔNG TIN VỀ LUẬN ÁN
Tên luận án: “Hệ gen ty thể, sinh học và sinh thái học của Cá bống răng cưa Butis koilomatodon (Bleeker, 1894) ở vùng cửa sông Hậu ven biển Đồng bằng sông Cửu Long”
Chuyên ngành: Công nghệ Sinh học Mã ngành: 9420201
Họ tên nghiên cứu sinh: Lâm Thị Huyền Trân
Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Đinh Minh Quang và TS. Trương Thị Bích Vân
Cơ sở đào tạo: Trường Đại học Cần Thơ
1. Tóm tắt nội dung luận án
Luận án “Hệ gen ty thể, sinh học và sinh thái học của Cá bống răng cưa Butis koilomatodon (Bleeker, 1894) ở vùng cửa sông Hậu ven biển đồng bằng sông Cửu Long” được thực hiện từ 2019 đến 2020 tại Khoa Sư Phạm và Viện Công nghệ Sinh học và Thực phẩm, Trường Đại học Cần Thơ. Mục tiêu của nghiên cứu nhằm cung cấp các dẫn liệu về gen ty thể COI và Cytb; đặc điểm hình thái đá tai, sinh học sinh sản và tăng trưởng; đặc điểm sinh thái dinh dưỡng và quần thể của Cá bống răng cưa ở Đồng bằng sông Cửu Long. Mẫu cá được thu thập tại sáu vùng cửa sông từ Trà Vinh đến Cà Mau mỗi tháng một lần từ 01/2019 đến 12/2020 bằng lưới đáy với kích thước mắt lưới 1,5 cm. Kết quả phân tích thành phần chính cho thấy pH và độ mặn của nước có tác động rõ rệt đến chỉ số hình thái của ba loài cá thuộc giống Butis. Kết quả nghiên cứu còn cho thấy kết hợp đặc điểm hình thái với mã vạch gen ty thể COI và Cytb đã giúp định loại chính xác loài B. koilomatodon và xác định được mối quan hệ di truyền giữa ba loài cá thuộc giống Butis. Đá tai của Cá bống răng cưa có hình dạng đặc trưng, tương đồng giữa hai bên trái và phải và có quan hệ hồi quy trung bình với kích thước cơ thể cá. Cá đực chiếm ưu thế trong quần thể so với cá cái với tỷ lệ giới tính 2,21: 1,00. Chiều dài thành thục đầu tiên của Cá bống răng cưa khoảng 5 cm. Cá bống răng cưa là loài đẻ nhiều lần trong mùa sinh sản kéo dài quanh năm nhưng tập trung vào mùa mưa từ tháng 06 đến tháng 10. Cá có kiểu hình tăng trưởng bất đẳng âm chủ yếu và thích nghi tốt với môi trường sống, đặc biệt vào mùa khô và ở Trà Vinh. Cá bống răng cưa là loài ăn động vật với phổ thức ăn gồm tép, cá nhỏ, mảnh vụn hữu cơ và giun nhiều tơ, trong đó, tép được xem là loại thức ăn quan trọng với số lượng nhiều nhất. Quần thể Cá bống răng cưa hiện có mức khai thác hợp lý với hai đỉnh phục hồi hằng năm vào tháng 04-05 và tháng 07-08. Các kết quả của luận án là nguồn tài liệu tham khảo có giá trị cho công tác giảng dạy, nghiên cứu, giúp bảo tồn và khai thác hợp lý nguồn lợi loài cá này ở vùng ĐBSCL.
2. Những kết quả mới của luận án:
– Đánh giá mối quan hệ giữa yếu tố môi trường và đặc điểm hình thái của các loài Butis.
– Đăng ký 24 trình tự vùng gen COI và Cytb của ba loài B. koilomatodon, B. humeralis và B. butis trên ngân hàng gen NCBI.
– So sánh sai khác và xây dựng cây quan hệ di truyền giữa ba loài cá bống thuộc giống Butis dựa trên phân tích trình tự gen ty thể COI và Cytb.
– Ở loài Cá bống răng cưa, xác định được đặc điểm hình thái đá tai và quan hệ hồi quy giữa sự tăng trưởng đá tai với tăng trưởng sinh dưỡng ở cá; chiều dài thành thục đầu tiên, hình thức và mùa sinh sản; kiểu hình tăng trưởng và đánh giá sự thích nghi của Cá bống răng cưa với môi trường sống.
– Xác định được tính ăn và phổ thức ăn của Cá bống răng cưa; ước tính được các thông số và hiện trạng khai thác của quần thể cá.
3. Các ứng dụng/khả năng ứng dụng trong thực tiễn, các vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu:
Khả năng ứng dụng trong thực tiễn
Những đặc điểm di truyền, sinh học và sinh thái đạt được trong nghiên cứu là cơ sở dữ liệu quan trọng giúp nghiên cứu nuôi và sinh sản nhân tạo loài cá này ở vùng ven biển ĐBSCL, đa dạng hóa đối tượng nuôi trồng thủy sản, góp phần bảo tồn và phát triển hợp lý nghề nuôi thủy sản ở khu vực nghiên cứu.
Các vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu
Phân tích thêm mã vạch gen 18S trong nhân để định loại hai loài B. humeralis và B. butis và xác định hiện tượng lai tạp giữa hai loài này nếu có.
Mở rộng phạm vi nghiên cứu ở các khu vực ngoài vùng ĐBSCL để có các dẫn liệu sinh học đầy đủ về loài Cá bống răng cưa.
