MỞ ĐẦU
Tính cấp thiết của đề tài
Công nghiệp hóa, đô thị hoá là xu thế phát triển tất yếu của mọi quốc gia. Quá trình này thường gắn với việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất từ sản xuất nông nghiệp sang sản xuất công nghiệp, dịch vụ và dẫn đến tình trạng người bị thu hồi đất mất việc làm trong nông nghiệp. Số lao động bị mất việc làm này nếu không tìm được việc làm mới để tạo thu nhập, đảm bảo đời sống sẽ dễ phát sinh nhiều nguy cơ mất ổn định xã hội tại địa phương. Chính vì thế, hỗ trợ tạo việc làm cho người nông dân bị thu hồi đất là vô cùng quan trọng, liên quan trực tiếp tới sự ổn định xã hội của khu vực bị thu hồi đất.
Cùng chung xu hướng chuyển đổi mục đích sử dụng đất với các địa phương khác trong cả nước, đất nông nghiệp ở Hưng Yên ngày càng bị thu hẹp dần và sẽ còn bị thu hẹp hơn nữa bởi sự phát triển của các khu công nghiệp (KCN), khu đô thị trong tương lai. Những năm qua, có tới 67% nông dân bị thu hồi đất ở Hưng Yên vẫn giữ nguyên nghề sản xuất nông nghiệp nhưng trên diện tích đất nhỏ hẹp hơn, 13% chuyển sang nghề mới và khoảng 20% không có việc làm hoặc có việc làm nhưng không ổn định. Thu nhập của 37% số hộ nông dân bị thu hồi đất bị sụt giảm so với trước đây, và chỉ có 13% số hộ có thu nhập tăng hơn trước [53]. Nguy cơ thất nghiệp, nghèo đói đe dọa người nông dân bị thu hồi đất sản xuất, đồng thời kéo theo nhiều hệ lụy khác như tệ nạn xã hội, mất ổn định trật tự ở nông thôn.
Quá trình thu hẹp số lượng lớn đất sản xuất nông nghiệp ở Hưng Yên đặt ra thách thức lớn đối với Tinh trong việc hỗ trợ, tạo việc làm cho nông dân bị thu hồi đất. Tuy vậy, những kết quả đạt được còn khá khiêm tốn. Điều đó thể hiện ở hiệu quả của hoạt động hỗ trợ người nông dân bị thu hồi đất giải quyết việc làm thấp. Chính sách việc làm của Tinh chỉ quan tâm hỗ trợ học nghề, chưa chú trọng đến giới thiệu tìm việc làm cho lao động sau học nghề. Hưng Yên thiếu các chính sách hỗ trợ tạo việc làm đặc thù cho đối tượng là nông dân bị thu hồi đất. Các chính sách, các chương trình hỗ trợ tạo việc làm của Hưng Yên chủ yếu dựa vào các chính sách,chương trình chung của Chính phủ; và triển khai, thực hiện các chương trình đó. Nói cách khác, các ưu đãi của tỉnh trong vấn đề hỗ trợ tạo việc làm chỉ nằm trong khuôn khổ của cả nước. Trong khi đó, với đặc thù là tỉnh có tốc độ công nghiệp hóa (CNH), đô thị hoá nhanh, lượng lao động nông nghiệp bị mất việc làm sau thu hồi đất lớn, do đó, Hưng Yên cần có những chính sách hỗ trợ tạo việc làm riêng cho các đối tượng này, với các biện pháp, giải pháp đặc thù mang tính hiệu quả hơn. Và điều đó đang là một màng trống lớn trong hoạch định chính sách ở Hưng Yên.
Đóng góp mới về khoa học và thực tiễn của luận án
+ Luận án phân tích hỗ trợ của Nhà nước nhằm tạo việc làm cho nông dân bị thu hồi đất trên 3 khía cạnh cơ bản là hỗ trợ trực tiếp cho người nông dân bị thu hồi đất; hỗ trợ cho bên cầu trên thị trường lao động để tăng khả năng tiếp nhận, hấp thụ lượng lao động bị đẩy ra từ quá trình thu hồi đất, hỗ trợ cho các trung gian trên thị trường lao động để các trung gian này làm cầu nối, xúc tác, thúc đẩy thị trường lao động hoạt động một cách hiệu quả nhất, tạo được nhiều việc làm nhất.
+ Luận án phân tích và làm sáng tỏ các nguyên tắc hỗ trợ của Nhà nước nhằm tạo việc làm cho nông dân bị thu hồi đất. Hỗ trợ của Nhà nước nhằm tạo việc làm cho nông dân bị thu hồi đất phải phù hợp với khả năng, năng lực của người bị thu hồi đất. Hỗ trợ của Nhà nước nhằm tạo việc làm cho nông dân bị thu hồi đất cần phù hợp với yêu cầu của thị trường lao động. Hỗ trợ của nhà nước nhằm tạo việc làm cho nông dân bị thu hồi đất có tính chất bổ sung, do đó hỗ trợ chỉ có tính thời hạn. Hỗ trợ của Nhà nước liên quan đến sử dụng nguồn lực của Nhà nước, ưu đãi của Nhà nước cũng như việc tuân thủ các quy định của Nhà nước. Các nguyên tắc này được thực hiện vừa đảm bảo hỗ trợ của Nhà nước có hiệu quả trên nền tảng tôn trọng các yêu cầu, quy luật vận hành của thị trường lao động, vừa đảm bảo hỗ trợ tốt nhất cho người lao động bị mất việc làm do bị thu hồi đất tìm được việc làm bền vững.
+ Luận án phân tích các phương thức hỗ trợ của Nhà nước nhằm tạo việc làm cho nông dân bị thu hồi đất là hỗ trợ tài chính trực tiếp và hỗ trợ phi tài chính. Luận án khẳng định mỗi phương thức hỗ trợ có ưu điểm, nhược điểm riêng, có thể sử dụng
linh hoạt cho từng đối tượng hỗ trợ. Đối với đối tượng nông dân bị thu hồi đất ở ngoài độ tuổi lao động, Nhà nước nên hỗ trợ bằng tiền. Đối với người trong độ tuổi lao động bị thu hồi đất cần phân loại cụ thể. Người có khả năng chuyển đổi nghề nghiệp, có khả năng chủ động trong tạo việc làm cho bản thân thì Nhà nước có thể hỗ trợ bằng tiền. Những người không có trình độ, không có tay nghề Nhà nước cần hỗ trợ thông qua các chương trình đào tạo, trực tiếp hỗ trợ kết nối họ với thị trường lao động trong và ngoài nước.
Từ việc phân tích, đánh giá một cách có hệ thống thực trạng hỗ trợ của Nhà nước nhằm tạo việc làm cho nông dân bị thu hồi đất ở tỉnh Hưng Yên, Luận án chỉ ra rằng hỗ trợ của Nhà nước cho nông dân bị thu hồi đất thực hiện chưa hiệu quả. Tình Hưng Yên chưa thật sự quan tâm đến vấn đề này, các biện pháp hỗ trợ được thực thi chưa phù hợp, chưa hiệu quả. Các cơ sở quan trọng để hỗ trợ như thống kê, phân loại đối tượng nông dân bị thu hồi đất theo diện tích đất bị thu hồi, độ tuổi, giới tính, khả năng tham gia thị trường lao động, khả năng tự tạo việc làm… chưa được thực hiện bài bản, chính xác hơn là chưa được thực hiện. Người nông dân bị thu hồi đất phải chủ động tìm việc làm cho bản thân. Hỗ trợ của Tình chưa sát đối tượng, mức hỗ trợ thấp nên tác động của các biện pháp hỗ trợ tới tạo việc làm cho nông dân bị thu hồi đất còn rất hạn chế.
Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm đẩy mạnh hỗ trợ của Nhà nước nhằm tạo việc làm cho nông dân bị thu hồi đất ở tỉnh Hưng Yên giai đoạn 2016 2020 như xây dựng kế hoạch tạo việc làm cho nông dân trước khi thu hồi đất, chú trọng công tác thống kê, phân loại đối tượng hỗ trợ, phối hợp, lồng ghép các chương trình liên quan đến giải quyết việc làm để tạo nguồn lực đủ lớn, nâng cao hiệu quả hỗ trợ, nâng cao nhận thức, năng lực của đội ngũ cán bộ quản lý nhà nước trong hỗ trợ tạo việc làm cho nông dân bị thu hồi đất. Để hỗ trợ tạo việc làm cho nông dân bị thu hồi đất, cần chú ý các biện pháp hỗ trợ kỹ thuật hơn là hỗ trợ bằng tiền mặt. Đồng thời, tăng cường các biện pháp giám sát để đảm bảo hỗ trợ đến được với người nông dân bị thu hồi đất, đảm bảo đúng đối tượng.
