TRÍCH YẾU LUẬN ÁN TIẾN SĨ
– Tên tác giả: NGUYỄN HOÀNG
– Tên luận án: “Nghiên cứu bảo tồn một số loài cây dược liệu có nguy cơ bị đe dọa tại Vườn Quốc gia Hoàng Liên, tỉnh Lào Cai”
– Ngành: Khoa học môi trường; Mã số: 9.44.03.01
– Cơ sở đào tạo: Trường Đại học Nông Lâm – Đại học Thái Nguyên
Nội dung bản trích yếu
1. Mục tiêu luận án
* Mục tiêu tổng quát
Xác định được một số loài cây dược liệu có nguy cơ tại VQG Hoàng Liên và tiến hành các nghiên cứu để đề xuất các giải pháp bảo tồn.
* Mục tiêu cụ thể
– Đánh giá thực trạng đa dạng sinh học và xác định được một số loài được liệu có nguy cơ bị đe dọa tại Vườn Quốc gia Hoàng Liên, tỉnh Lào Cai;
– Xác định yếu tố sinh thái – môi trường tác động đến sự phân bố của loài thực vật có nguy cơ bị tuyệt chủng tại khu vực nghiên cứu;
– Đánh giá quan hệ di truyền của một số loài dược liệu có nguy cơ bị đe dọa bằng chỉ thị sinh học phân tử;
– Đề xuất một số giải pháp bảo tồn một số loài dược liệu có nguy cơ bị đe dọa tại Vườn Quốc gia Hoàng Liên, tỉnh Lào Cai.
2. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
* Đối tượng nghiên cứu
Cây dược liệu tại Vườn Quốc gia Hoàng Liên thuộc địa phận thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai
* Phạm vi nghiên cứu
Đề tài tập trung vào nghiên cứu hiện trạng cây dược liệu ở Vườn Quốc gia Hoàng Liên, từ đó lựa chọn một số cây dược liệu có nguy cơ để tập trung nghiên cứu đặc điểm sinh thái học và đánh giá đa dạng di truyền bằng ứng dụng công nghệ sinh học phân tử. Từ đó định hướng giải pháp cho bảo tồn cây dược liệu tại Vườn Quốc gia Hoàng Liên.
3. Các phương pháp nghiên cứu đã sử dụng
Luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu chỉnh như:
– Phương pháp điều tra, khảo sát, đánh giá về tình trạng nguy cấp của một số loài cây dược liệu tại Vườn Quốc gia Hoàng Liên
+ Dựa vào IUCN và Sách Đỏ Việt Nam;
+ Dựa vào cộng đồng.
Phương pháp nghiên cứu đặc điểm sinh thái tự nhiên của một số cây dược liệu có nguy cơ cần được bảo tồn
+ Điều tra thảm thực vật, sự phân bố và điều kiện sinh thái của một số cây dược liệu được điều tra thông qua hệ thống ô tiêu chuẩn (ô nhỏ) (Gary J. Martin, 1997)
+ Đánh giá mối quan hệ giữa các yếu tố sinh thái môi trường, các loài thực vật với các loài dược liệu nghiên cứu bằng phần mềm PRIMER.
– Phương pháp nghiên cứu dịnh danh và đánh giả đa dạng di truyền một số loài cây dược liệu có nguy cơ cần được bảo tồn bằng chỉ thị phân từ
+ Phương pháp tách chiết AND tổng số;
+ Phương pháp PCR;
+ Phương pháp điện dì trên gel agarose;
+ Phương pháp giải trình tự,
+ Phương pháp phân tích dữ liệu giải trình tự.
– Phương pháp nghiên cứu trong đề xuất giải pháp bảo tồn thông qua kế thừa số liệu và phương pháp chuyên gia.
4. Các kết quả chính và kết luận
4.1. Đánh giá tình trạng nguy cấp của một số loài cây dược liệu tại VQG Hoàng Liên
Căn cứ vào danh lục thực vật tại Vườn Quốc gia Hoàng Liên và tài liệu về các loài cây làm thuốc ở Việt Nam, đề tài đã thống kê có 1.025 loài của 184 họ thuộc 5 ngành được sử dụng làm thuốc.
Theo kết quả điều tra cho thấy có khoảng 35% các hộ gia đình thường xuyên đi hái cây dược liệu, đặc biệt là cây thuốc tắm dùng để bản và coi đó như một nguồn thu nhập đáng kể, với nhiều gia đình cây thuốc tắm đã trở thành nguồn thu không nhỏ, có những gia đình nguồn lợi thu từ cây thuốc tẩm chiếm 50% thu nhập của hộ, cá biệt có những hộ thu nhập hoàn toàn nhờ vào cây thuốc tẩm. Phần lớn số người tham gia hái thuốc là đàn ông vì địa hình núi non hiểm trở đi lại khó khăn, trong số những gia đình người Dao đi hái thuốc dùng để bản thì đa số là các hộ gia đình có một người đi hái (chiếm 60%), số hộ có 2 người đi hái khoảng 25% và số hộ có trên 2 người đi hái khoảng 15%.
Theo kết quả điều tra của các hộ dân sống trong khu vực VQG Hoàng Liên cho thấy có khoảng 45 loài cây dược liệu mả người dân thường hay đi lấy.
Từ kết quả điều tra hộ gia đình đã xác định được tại Vườn Quốc gia Hoàng Liên có 18 cây dược liệu có nguy cơ bị tuyệt chủng. Toàn bộ 18 loài dược liệu này là những cây mà người dân bản địa thường thu hái về làm thuốc. Trong 18 cây, có 02 cây dược liệu chưa xác định được tên khoa học là Buồng đĩa búa (Tiếng Dao) và Kêng pạm (Tiếng Dao). Trong đó:
Có 07 loài rất nguy cấp là: Kim tuyến (Anoectochilus setaceus); Đăng sâm (Codonopsis pilosula); Tam thất hoang (Panax bipinnatifidus); Đia bay (Raphidophora sp.); Buồng đĩa búa; Bàn tay ma (Heliciopsis lobata); Chủa tạy m’hây (Illigera spl.).
– Có 05 loài nguy cấp là: Hoàng liên chân gà (Coptis quinquesecta); Hoàng tỉnh hoa đỏ (Polygonatum kingianum); Hoàng liên gai (Berberis Wallichiana); Đia siêu xị (Ficus sp3.); Ngồng uân m’hây (Deris elliptica).
Có 03 loài sẽ nguy cấp là: Tắc kè đá (Drynaria bonii); Thổ Hoàng liên (Thalictrum foliolosum); Kèng pi (Luculia pinceana);
Có 03 loài có nguy cơ thấp là: Chân chim (Schefflera heptaphylla); Kèng pạm; Nọ châu đèng (Schefflera chapana).
– Trên cơ sở đảnh giả đã lựa chọn 03 loài dược liệu để tiếp tục thực hiện đảnh giá đặc điểm sinh thái tự nhiên và đa dạng di truyền là căn cứ đưa ra các biện pháp bảo tồn, đó là: Bàn tay ma (Heliciopsis lobata), Hoàng liên chân gà (Coptis quinquesecta) và Hoảng tình hoa do (Polygonatum kingianum).
5. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của luận án
* Ý nghĩa khoa học của luận án
Kết quả nghiên cứu của đề tài luận án đã cung cấp thêm nhiều dẫn liệu, thông tin khoa học về điều kiện sinh thái và môi trường, sự phân bố, đa dạng di truyền, thực trạng nguy cơ bị đe dọa tuyệt chủng phục vụ cho công tác nghiên cứu về bảo tồn, phát triển nguồn gen cây dược liệu tại Vườn Quốc gia Hoàng Liên.
* Ý nghĩa thực tiễn của luận án
Những giải pháp được áp dụng sẽ góp phần bảo tồn bền vững tài nguyên cây dược liệu tại Vườn Quốc gia Hoàng Liên và thúc đẩy sự phát triển, khai thác, sử dụng có hiệu quả nguồn gen cây dược liệu quý, nâng cao thu nhập cho người dân.
