BẢN TRÍCH YẾU LUẬN ÁN TIẾN SĨ
Tên tác giả: Vũ Văn Hiểu
Người hướng dẫn: PSG.TS. Vũ Cẩm Lương, PGS.TS. Nguyễn Nghĩa Hùng
Tên luận án: Nghiên cứu cơ sở khoa học và khả năng di chuyển của tôm càng xanh (Macrobrachium rosenbergii) áp dụng cho đường di cư qua đập Phước Hòa
Chuyên ngành: Môi trường đất và nước; Mã số: 944.03 03
Cơ sở đào tạo: Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam
NỘI DUNG BẢN TRÍCH YẾU
1. Mục tiêu nghiên cứu của luận án
1.1. Mục tiêu tổng quát: Nghiên cứu cơ sở khoa học và khả năng di chuyển của tôm càng xanh (TCX) áp dụng cho đường di cư qua đập (ĐDCQĐ) Phước Hòa nhằm đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của ĐDCQĐ, hỗ trợ cho hoạt động di cư của loài mục tiêu ưu tiên TCX, qua đó góp phần bảo vệ và phát triển bền vững nguồn lợi thủy sản.
1.2. Mục tiêu cụ thể: (1) Đánh giá cơ sở khoa học trong nghiên cứu khả năng di chuyển của loài mục tiêu TCX ở khu vực hệ sinh thái đa loài thủy sản của vùng nhiệt đới áp dụng cho ĐDCQĐD; (ii) Nghiên cứu đưa ra các thông số khoa học về quản lý vận hành lưu tốc nước, khoảng cách chiều dài của ĐDCQĐ cho loài mục tiêu TCX; (iii) Nghiên cứu, đúc kết các thông số kết quả thực nghiệm và thực tiễn để đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý vận hành ĐDCQĐ Phước Hòa.
2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
2.1. Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của luận án là khả năng di chuyển ngược dòng nước (bơi, bò, bám giữ vị trí và bật phóng) của TCX ở các lưu tốc nước khác nhau trong điều kiện phòng thí nghiệm, với liên hệ thực tế cho ĐDCQĐ Phước Hòa.
2.2. Phạm vi nghiên cứu: (i) Ở thực địa: Khu vực ĐDCQĐ Phước Hòa và đoạn sông Bé qua 4 xã Tân Thành, Nha Bích, An Thái, An Linh của hai tỉnh Bình Phước, Bình Dương; (ii) Trong điều kiện phòng thí nghiệm: Phòng Thí nghiệm thủy lực của Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam; (iii) Đối tượng thí nghiệm: TCX với hai nhóm kích cỡ chiều dài 7,5-9,5 cm (TCX cỡ 1) và 13,5-15,5 cm (TCX cờ II).
3. Các phương pháp nghiên cứu đã sử dụng: (1) Phương pháp thu dữ liệu thứ cấp; (2) Phương pháp thu dữ liệu sơ cấp: (1) Phân vùng khảo sát thực địa trên ĐDCQĐ Phước Hòa; (ii) Phân vùng khảo sát khu vực phía trên và phía dưới ĐDCQĐ Phước Hòa; (iii) Phương pháp điều tra khảo sát ý kiến chuyên gia và ngư dân; (3) Phương pháp nghiên cứu khả năng di chuyển chủ động của TCX: Nghiên cứu thiết kế một kênh nước hở hình chữ nhật với dòng chảy ổn định gần đều không áp để đánh giá khả năng TCX di chuyển ngược dòng chủ động lên thượng lưu kênh ở các lưu tốc nước; (4) Phương pháp nghiên cứu khả năng bám giữ vị trí tối đa của TCX: Nghiên cứu thiết kế một thiết bị thủy lực hình chữ nhật được cài đặt ở chế độ tăng dần đều lưu tốc nước thêm 0,1 m/s sau 5 phút (theo Brett, 1964) để đánh giá giới hạn lưu tốc nước cao nhất mà TCX cỡ I và cỡ II có thể bám giữ vị trí.
4. Các kết quả nghiên cứu chính
4.1. Ý nghĩa khoa học của luận án: (1) Nghiên cứu đã giải quyết được vấn đề chọn loài mục tiêu trong xây dựng ĐDCQĐ ở khu vực hệ sinh thái đa loài thủy sản của vùng nhiệt đới; (2) Nghiên cứu đã đóng góp các thông số khoa học về quản lý vận hành lưu tốc nước, khoảng cách chiều dài của ĐDCQĐ cho loài mục tiêu TCX; (3) Kết hợp các thông số kết quả thực nghiệm và thực tiễn để đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý vận hành ĐDCQĐ Phước Hòa.
4.2. Ý nghĩa thực tiễn của Luận án: (i) Đổi với nguồn lợi TCX: Kết quả nghiên cứu góp phần bảo vệ và phát triển bền vững nguồn lợi tôm càng xanh; (ii) Đối với ĐDCQĐ Phước Hòa: Kết quả nghiên cứu của luận án là cơ sở khoa học để các cơ quan quản lý nhả nước và Ban Quản lý đập Phước Hòa tham khảo, áp dụng cho ĐDCQĐ Phước Hòa; (iii) Đối với ngư dân khai thác thủy sản ở khu vực đập Phước Hòa: Đề tài thành công sẽ giúp cho TCX di cư thuận lợi tạo điều kiện tăng sản lượng và quần đàn như trước khi xây đập Phước Hòa, qua đó góp phần nâng mức sống và thu nhập của người dân trong khu vực; (iv) Đối với các ĐDCQĐ trong tương lai của Việt Nam: Kết quả của nghiên cứu là bài học và kinh nghiệm cho các công trình ĐDCQĐ được xây mới ở Việt Nam trong việc xác định loài thủy sản mục tiêu và xây dựng cơ chế quản lý vận hành ĐDCQĐ cho loài mục tiêu.
4.3. Những đóng góp mới của luận án: (1) Trên cơ sở xác định loài mục tiêu của ĐDCQĐ là TCX cho khu hệ đa loài thủy sản ở khu vực nhiệt đới, luận án đã cung cấp cơ sở khoa học và xây dựng được phương pháp nghiên cứu chuyên sâu phù hợp với khả năng và tập tính di chuyển, bám giữ vị trí của TCX ở các lưu tốc nước; (2) Bằng các thực nghiệm với kênh nước hở và thiết bị thủy lực trong điều kiện thí nghiệm, luận án đã nghiên cứu được khả năng di chuyển ngược dòng nước của TCX tương ứng với các lưu tốc nước khác nhau; (3) Trên cơ sở quản lý loài mục tiêu, nghiên cứu đã đánh giá cơ bản cơ sở lý luận và thực tiễn về ĐDCQĐ góp phần nâng cao hiệu quả công tác quản lý của hồ Phước Hòa.
