TRANG THÔNG TIN VỀ LUẬN ÁN
Tên luận án: Nghiên cứu tái cơ cấu ngành nông nghiệp tại tỉnh Bến Tre: Thực tiễn và bài học kinh nghiệm.
Chuyên ngành: Phát triển nông thôn Mã số: 62620116
Họ tên nghiên cứu sinh: Lâm Văn Lĩnh
Họ và tên người hướng dẫn chính: GS. TS. Hà Thanh Toàn
Họ và tên người hướng dẫn phụ: PGS. TS. Nguyễn Duy Cần
Cơ sở đào tạo: Trường Đại học Cần Thơ
1. Tóm tắt nội dung luận án
Bến Tre là tỉnh chịu tác động trực tiếp của biến đổi khí hậu, hạn mặn, làm ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp và thu nhập của người dân. Do vậy, chủ trương về thực hiện tái cơ cấu ngành nông nghiệp được tỉnh đặc biệt quan tâm, tập trung chỉ đạo thực hiện nhằm mục tiêu nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững để giảm thiểu các tác động của biến đổi khí hậu. Theo đó, các huyện thực hiện cơ cấu lại sản xuất, chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi theo kế hoạch, gắn với nhu cầu thị trường. Tuy nhiên, việc triển khai thực hiện tái cơ cấu nông nghiệp ở nhiều địa phương chưa nhận ra được lợi thế sinh thái của từng địa bàn, chưa xác định được các mô hình sản xuất chủ đạo để phát triển và nhân rộng, chưa đáp ứng tốt nhu cầu thị trường, môi trường sản xuất ngày càng khó khăn do diễn biến thời tiết phức tạp, tình hình hạn, mặn, dịch bệnh trên cây trồng, vật nuôi thường xuyên xảy ra và ngày càng phức tạp đã gây thiệt hại khá lớn về kinh tế và tâm lý không an tâm đầu tư sản xuất của người dân.
Để giải quyết những khó khăn nêu trên, luận án nhằm đánh giá thực tiễn triển khai thực hiện tái cơ cấu nông nghiệp tỉnh Bến Tre từ số liệu thu thập về thực tiễn tái cơ cấu nông nghiệp của tỉnh, phân tích, đánh giá về bối cảnh, tình hình nông nghiệp trước và sau tái cơ cấu của tỉnh theo từng lĩnh vực. Nghiên cứu dựa vào phỏng vấn trực tiếp 540 hộ nông dân có sản xuất nông nghiệp (trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản) tại 03 huyện: Mỏ Cày Bắc, Giồng Trôm, Thạnh Phú, tỉnh Bến Tre, để đánh giá thực trạng tái cơ cấu tại vùng nghiên cứu, bao gồm phân tích, đánh giá về tiến trình TCCNN (phương pháp tiếp cận, phương pháp lập kế hoạch, quy hoạch, triển khai thực hiện, các chính sách); các nguồn lực thực hiện TCCNN (nguồn lực nhà nước và nguồn lực người dân; các yếu tố liên kết hỗ trợ TCCNN (xây dựng nông thôn mới, doanh nghiệp, HTX); sự thay đổi cây trồng, vật nuôi sau khi thực hiện TCCNN. Qua đó, đánh giá kết quả và tác động của TCCNN, việc phát huy tối đa tiềm năng, lợi thế trong sản xuất nông nghiệp thích ứng BĐKH, gắn với thị trường, việc áp dụng khoa học công nghệ trong sản xuất gắn với tiêu thụ đầu ra sản phẩm nhằm đạt được giá trị gia tăng cao.
Các phương pháp sử dụng là phân tích thống kê mô tả, phân tích hồi quy nhị phân Binary Logistic để xác định các yếu tố ảnh hưởng đến tái cơ cấu nông nghiệp tại các vùng sinh thái, bao gồm: Phân tích, so sánh sự khác biệt trước và tại thời điểm đánh giá (trước – sau) tái cơ cấu nông nghiệp tại vùng nghiên cứu (theo các lĩnh vực sản xuất chủ yếu của tỉnh); Phân tích tiến trình, nguồn lực, chính sách và các yếu tố liên kết đến hiệu quả tái cơ cấu nông nghiệp tại vùng nghiên cứu; Phân tích sự tác động của tái cơ cấu nông nghiệp theo 3 lĩnh vực trọng tâm của tỉnh (trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản). Cuối cùng thực hiện phân tích, so sánh kết quả tái cơ cấu nông nghiệp giữa 3 địa bàn nghiên cứu (vùng sinh thái ngọt, vùng sinh thái ngọt-lợ và vùng sinh thái mặn-lợ).
Từ những cơ sở lý thuyết, những công trình nghiên cứu liên quan đề tài, kết quả phân tích SWOT, kết quả phân tích mô hình hồi quy Binary Logistic. Đề tài đề xuất các giải pháp hiệu quả tái cơ cấu nông nghiệp tại 03 vùng sinh thái: ngọt, ngọt-lợ, mặn-lợ. Trong đó, TCCNN cần quan tâm các yếu tố ảnh hưởng theo kết quả phân tích, theo từng vùng sinh thái chọn cơ cấu cây trồng, vật nuôi phù hợp để phát triển như vùng sinh thái ngọt phát triển dừa, chôm chôm, sầu riêng, măng cụt; vùng sinh thái ngọt-lợ phát triển cây dừa, nhóm cây có múi (bưởi da xanh, chanh); vùng sinh thái mặn phát triển nuôi thủy sản và mô hình tôm-lúa; Đồng thời phát triển các HTX, các mô hình đặc trưng có hiệu quả cao nhằm nâng cao thu nhập cho người dân.
2. Những kết quả mới của luận án
– Ý nghĩa khoa học
Nghiên cứu của luận án dựa trên cơ sở khoa học để đánh giá tiến trình thực hiện tái cơ cấu nông nghiệp của tỉnh, phát hiện ra những hạn chế trong việc triển khai kế hoạch tái cơ cấu cũng như khoảng trống các chính sách hỗ trợ sản xuất nông nghiệp, hạn chế quy hoạch sản xuất nông nghiệp, sự thay đổi mô hình canh tác phù hợp với điều kiện vùng sinh thái, thích ứng biến đổi khí hậu, thị trường liên kết. Luận án đã phát hiện sự thay đổi cơ cấu nông nghiệp tại các vùng sinh thái đại diện cho tỉnh Bến Tre như vùng ngọt (huyện Mỏ Cày Bắc), vùng ngọt-lợ (huyện Giồng Trôm) và vùng mặn-lợ (huyện Thạnh Phú) để bố trí việc chuyển đổi cây trồng, vật nuôi phù hợp; nghiên cứu xác định được các yếu tố ảnh hưởng đến tái cơ cấu nông nghiệp của tỉnh Bến Tre, đưa ra bài học kinh nghiệm và đề xuất giải pháp thúc đẩy quá trình tái cơ cấu nông nghiệp cho tỉnh.
– Ý nghĩa thực tiễn
Luận án sử dụng phương pháp điều tra kết hợp với phân tích thống kê mô tả, phân tích hồi quy nhị phân Binary Logistic để xác định các yếu tố ảnh hưởng đến tái cơ cấu nông nghiệp tại các vùng sinh thái, kết hợp phân tích SWOT nhằm đánh giá thực trạng về mặt mạnh, mặt yếu, cơ hội và thách thức tác động đến tái cơ cấu ngành nông nghiệp tại các vùng nghiên cứu và đề xuất giải pháp thực hiện tái cơ cấu nông nghiệp cho tỉnh. Trong đó, các hộ dân cần chủ động, linh hoạt để có những biện pháp phù hợp trong sản xuất, thích ứng với điều kiện BĐKH ngày càng phức tạp và nghiêm trọng. Trong đó, nghiên cứu đề xuất thay đổi cơ cấu cây trồng vật nuôi theo vùng sinh thái, cụ thể: Vùng sinh thái ngọt tập trung phát triển Cây trồng đặc sản dừa, chôm chôm, sầu riêng, măng cụt, chăn nuôi tập trung; vùng sinh thái ngọt – lợ phát triển cây trồng khả năng thích ứng BĐKH như cây dừa, nhóm cây ăn trái có múi, chăn nuôi tập trung, dừa – tôm càng xanh; vùng sinh thái mặn – lợ thích hợp nuôi thủy sản, mô hình tôm – lúa.
– Các vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu
Trong phạm vi nghiên cứu, luận án chỉ dừng lại với mục tiêu nghiên cứu thực trạng chuyển đổi và xây dựng giải pháp. Do vậy, để phân tích sâu hơn về quá trình TCCNN, một số nghiên cứu tiếp theo được đề xuất như sau: Nghiên cứu tiếp theo cần đề xuất vùng quy hoạch cụ thể gắn với quy hoạch chung của tỉnh, của vùng có cùng điều kiện sản xuất để có quy hoạch sản xuất cho vùng; tiếp tục nghiên cứu tái cơ cấu nông nghiệp tại các huyện còn lại, các vùng sinh thái các tỉnh tương tự tại vùng Đồng bằng Cửu Long để so sánh đánh giá đề ra giải pháp hiệu quả TCCNN cho vùng. Nghiên cứu yêu cầu rào cản kỹ thuật sản phẩm đáp ứng thị trường và nhu cầu thị trường đối với sản phẩm để người dân có định hướng chuyển đổi cơ cấu cây trồng phù hợp, đáp ứng yêu cầu thị trường góp phần nâng cao giá trị sản xuất của nông sản. Dự báo tình hình biến đổi khí hậu, mức độ ảnh hưởng theo từng vùng sinh thái cụ thể, tình hình dịch bệnh trên cây trồng, vật nuôi để có kế hoạch phòng tránh, bố trí cây trồng thích ứng.
