PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Chuyển dịch cơ cấu kinh tế (CDCCKT) và đô thị hoá là quy luật tất yếu trong sự phát triển kinh tế – xã hội của mỗi một quốc gia, vùng lãnh thổ hay một địa phương. CDCCKT là cơ hội để các nước đang phát triển khai thác lợi thế các nguồn lực, đảm bảo tốc độ tăng trưởng nhanh và ổn định, cải thiện chất lượng cuộc sống, đồng thời CDCCKT còn là động lực để thúc đẩy quá trình đô thị hoá, tạo nên sự bền vững.
Cùng với công cuộc đổi mới, nền kinh tế nước ta đã, đang trong thời kì CDCCKT theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá (CNH, HĐH) và tiến tới tái cơ cấu kinh tế để tạo ra sự trưởng nhanh và bền vững. CDCCKT cũng đã có những tác động làm thay đổi bộ mặt đô thị Việt Nam, hình thành nhiều đô thị mới, các đô thị lớn, làm phong phú thêm chức năng đô thị và nâng cấp đô thị. Tuy nhiên, mức độ tác động của CDCCKT đến phát triển đô thị còn chậm và mang tính cục bộ.
Bắc Ninh không nằm ngoài quy luật phát triển chung đó, từ một tình nghèo với trình độ phát triển kinh tế thấp, quá trình CDCCKT đã làm cho Bắc Ninh trở thành tình có quy mô kinh tế đứng thứ 9/63 tỉnh thành phố. Ti trọng ngành công nghiệp – xây dựng chiếm tới 77,6% GDP, đứng thứ 2/63 tỉnh, thành phố, trở thành tình trọng điểm về thu ngân sách Nhà nước và thu hút vốn đầu tư nước ngoài (năm 2013). Tình cũng có tốc độ tăng trưởng công nghiệp và mức độ tập trung các khu công nghiệp (KCN) cao. GDP/người của tình đứng thứ 3/63 tỉnh thành phố (năm 2013, chỉ sau thành phố Hồ Chí Minh và tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu). Đồng thời, CDCCKT đã góp phần làm thay đổi rõ rệt mạng lưới đô thị của tỉnh. Bậc đô thị được nâng lên (thị xã Bắc Ninh đã được nâng bậc thành thành phố Bắc Ninh – đô thị loại II, thị trấn Từ Sơn lên thị xã Từ Sơn), số đô thị tăng từ 7 năm 2000 lên 8 năm 2013 cùng sự xuất hiện của nhiều thị tứ. Không gian đô thị mở rộng, cơ sở hạ tầng đô thị ngày càng đồng bộ và hiện đại nhất là mạng lưới giao thông vận tải. Cơ cấu nghề nghiệp và thu nhập của dân cư thành thị thay đổi tích cực. Tuy nhiên, quá trình CDCCKT của Bắc Ninh đang gặp nhiều khó khăn: động lực của CDCCKT là vốn đầu tư nước ngoài chứa đựng rủi ro và phụ thuộc, đóng góp của khu vực kinh tế vốn đầu tư nước ngoài chưa tương xứng với tiềm năng. Giá trị gia tăng công nghiệp không cao, các sản phẩm nông nghiệp chưa tìm được thị trường ổn định, dịch vụ chưa phát huy được hết tiềm năng… Tác động của CDCCKT đến phát triển đô thị chỉ
thể hiện rõ ở hai đô thị lớn của tỉnh là thành phố Bắc Ninh và thị xã Từ Sơn, các đô thị còn lại mờ nhạt. Trong đó Yên Phong là huyện có tốc độ CDCCKT dương lớn nhất nhưng đô thị lại chưa có nhiều thay đổi tích cực. Tỉ lệ dân thành thị hay tốc độ đô thị hóa của tình thấp hơn mức trung bình cả nước (tỉ lệ dân thành thị tỉnh Bắc Ninh là 26,1%, cả nước là 32%). Khoảng cách chênh lệch về tốc độ đô thị hóa giữa các đô thị ngày một lớn, nhiều vấn đề xã hội, môi trường này sinh…
Như vậy, Bắc Ninh muốn hội nhập kinh tế thế giới thành công, thực hiện tái cơ cấu hiệu quả và phát triển đô thị bền vững trong những năm tiếp theo (2015 2030), cần có những phân tích, đánh giá cụ thể, khoa học, khách quan về thành công, hạn chế của quá trình CDCCKT và tác động của nó tới hệ thống đô thị thời gian vừa qua. Đồng thời, tình cũng cần có những giải pháp tối ưu để khắc phục khó khăn, hạn chế nhằm thực hiện thành công các mục tiêu và định hướng đã được tình đề ra. Xuất phát từ yêu cầu đó, cùng với mong muốn góp một phần công sức vào sự phát triển của quê hương, tác giả đã chọn đề tài: “Chuyển dịch cơ cấu kinh tế và
tác động của nó tới sự phát triển đô thị tỉnh Bắc Ninh”.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
CDCCKT, đô thị hóa và phát triển đô thị là những vấn đề được nhiều học giả trong và ngoài nước quan tâm nghiên cứu và là chủ đề thảo luận của nhiều hội thảo, hội nghị trong nước và quốc tế.
2.1. Những nghiên cứu về chuyển dịch cơ cấu kinh tế
2.1.1. Nghiên cứu trên thế giới
Vấn đề CDCCKT đã được nhắc tới trong những quan điểm và lý luận về phát triển kinh tế của các nhà kinh tế học nổi tiếng thuộc nhiều trường phái khác nhau.
Lý luận về các giai đoạn phát triển kinh tế có nghiên cứu “Patterns of Development, 1954-1970″[134] cho rằng mỗi nền kinh tế phát triển đều trải qua ba giai đoạn: (1) sản xuất nông nghiệp, (2) công nghiệp hóa và (3) nền kinh tế phát triển. Mỗi một giai đoạn là sự thống trị của một khu vực kinh tế với đặc trưng về ngành, tốc độ tăng trưởng, tỉ lệ đầu tư, tỉ lệ tích lũy và tốc độ tăng trưởng lao động. Sự chuyển dịch từ giai đoạn kinh tế này sang giai đoạn kinh tế khác thể hiện trình độ cao hơn về phát triển kinh tế. Trong đó, giai đoạn 3 là giai đoạn của nền kinh tế phát triển. Có thể thấy, lý thuyết này là một bức tranh tổng thể khá chính xác về sự phát triển và CDCCKT trên thế giới hiện nay. Trong tác phẩm “Không chỉ là tăng trưởng kinh tế,
