1. TÍNH CÁP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Trẻ em là những chủ nhân tương lai của đất nước bởi vậy sự phát triển của trẻ em luôn là vấn đề được đặt lên hàng đầu trong chiến lược phát triển con người của mỗi quốc gia. Để có những công dân tốt, đáp ứng được yêu cầu phát triển của đất nước, ngay từ nhỏ trẻ em phải được đảm bảo phát triển toàn diện và trong điều kiện tốt nhất. Một cách đầy đủ, sự phát triển toàn diện của trẻ em không chỉ bao gồm việc trẻ được đảm bảo quan tâm chăm sóc, nuôi dưỡng và bảo vệ mà còn cả việc trẻ được khẳng định bản thân, khẳng định vai trò chủ động, tích cực tham gia vào các vấn đề của chính mình.
Công ước quốc tế về quyền trẻ em tại điều 12, 13, 14, 15, 17 cũng như Luật BVCSGDTE nước ta tại điều 20 qui định: trẻ em có quyền được tham gia, có quyền được biết những thông tin phù hợp với sự phát triển của bản thân, được bày tỏ ý kiến, nguyện vọng và tham gia vào các vấn đề liên quan đến các em không chỉ trong phạm vi gia đình, nhà trường mà cả ngoài xã hội. Quy định pháp luật này phản ánh thực tại khách quan nhu cầu phát triển toàn diện của trẻ em trong thời kỳ mới. Thực hiện quyền được tham gia của trẻ em giúp cho mối quan hệ giữa người lớn và trẻ em trong gia đình, xã hội được bình đẳng, dân chủ, lành mạnh, tạo điều kiện để trẻ em có vai trò chủ động, có tiếng nói và được lắng nghe.
1.2. Gia đình Việt Nam chịu ảnh hưởng của nền văn hoá truyền thống với nhiều giá trị quý báu được lưu truyền qua nhiều thế hệ. Trong những giá trị đó, giá trị đạo đức của người con trong gia đình thường được thể hiện và đề cao ở đức hiểu thuận: cha mẹ dạy bảo thì con cái nghe theo và sự tuân theo đó thường diễn ra một chiều, cứng nhắc từ trên xuống dưới theo tôn ti trật tự của các thành viên trong gia đình. Trong mối quan hệ giữa trẻ em và người lớn ở gia đình, trẻ em thường bị coi là “trẻ con” và việc trẻ em tham gia vào các công việc chung cũng như những việc có liên quan đến chính các em còn xa lạ. Người lớn thường coi nhẹ, bỏ qua ý kiến của trẻ em, áp đặt trẻ em tuân theo suy nghĩ và cách giải quyết của mình. Trẻ em thụ động trước những quyết định của người lớn.
Ở những giai đoạn khác nhau của lịch sử phát triển gia đình, các giá trị xã hội có sự thay đổi. Trong điều kiện xã hội Việt Nam đang phát triển và hội nhập quốc tế, gia đình Việt Nam bên cạnh việc lưu giữ các giá trị văn hoá truyền thống còn tiếp nhận các giá trị văn hoá mới, trong đó có giá trị xác định quyền của trẻ em trong gia đình.
Tuy nhiên, một giá trị mới như vậy không phải đi vào cuộc sống một cách dễ dàng và được chấp nhận ở mọi gia đình. Khảo sát của Tổ chức cứu trợ trẻ em Thụy Điển (Radda Barnen) năm 2006 tại Vĩnh Phúc cho thấy, so với các nhóm quyền khác (quyền sống còn, quyền bảo vệ, quyền phát triển), nhóm quyền tham gia của trẻ em được trẻ em đánh giá đạt hiệu quả thấp hơn. Mặc dù có 45,5% em được hỏi cho rằng ý kiến của trẻ em trong gia đình được cha mẹ lắng nghe và tôn trọng nhưng cũng có 50,3% nhận định tuy các em đã được cha mẹ hỏi ý kiến nhưng sự lắng nghe, tôn trọng ý kiến của các em từ phía cha mẹ còn hạn chế, một số em (1,5%) cho rằng tiếng nói của trẻ em trong gia đình chưa được người lớn lắng nghe và tôn trọng.
Thực tiễn cho thấy, không phải trong bất kỳ gia đình nào ý kiến của con cái cũng được cha mẹ lắng nghe, tôn trọng, không phải mối quan hệ ứng xử nào giữa trẻ em và cha mẹ trong gia đình cũng bình đẳng, dân chủ và không phải nhu cầu được tự khẳng định của trẻ em nào cũng được đáp ứng. Và mặc dù đã được luật hoá trong đời sống xã hội nước ta, nhưng trên thực tế qui định tại điều 20 của Luật BVCSGDTE về “Quyền tiếp cận thông tin, bày tỏ ý kiến và tham gia hoạt động xã hội” của trẻ em vẫn chưa được thực hiện một cách đầy đủ, đặc biệt trong môi trường gia đình.
