TRANG THÔNG TIN VỀ TÍNH MỚI CỦA LUẬN ÁN
Tên luận án: “Phân tích chuỗi giá trị cà phê Arabica ở tỉnh Lâm Đồng”
Chuyên ngành: Kinh tế Nông nghiệp; Mã ngành: 9620115
Họ và tên nghiên cứu sinh: Nguyễn Thị Tươi
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Phú Son
Cơ sở đào tạo: Trường Đại học Cần Thơ
TÓM TẮT ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN
1. Tóm tắt nội dung luận án
Luận án phân tích chuỗi giá trị cà phê Arabica tại Lâm Đồng được thực hiện dựa trên phương pháp tiếp cận chuỗi giá trị của GTZ (2007) và khung phân tích SCP mở rộng nhằm đạt được mục tiêu nghiên cứu là phân tích CGT cà phê Arabica và đề xuất các giải pháp nâng cấp CGT cà phê Arabica ở tỉnh Lâm Đồng. Số liệu sơ cấp được thu thập từ việc khảo sát 10 nhà cung cấp vật tư đầu vào, 200 nông hộ trồng cà phê Arabica, 60 thương lái, 16 công ty chế biến, 15 nhà bán lẻ và 5 công ty xuất khẩu tại Lâm Đồng. Trên cơ sở đó, luận án sử dụng các phương pháp thống kê mô tả, phân tích biên ngẫu nhiên (SFA), mô hình PEST, mô hình 5 áp lực cạnh tranh của Porter (1985) và phân tích ma trận SWOT để thực hiện các nội dung và mục tiêu nghiên cứu.
Kết quả phân tích cho thấy, chuỗi giá trị cà phê Arabica tại Lâm Đồng có 5 tác nhân chính tham gia bao gồm: nông hộ trồng cà phê, thương lái thu mua cà phê, công ty chế biến, nhà bán lẻ và công ty xuất khẩu. Chuỗi giá trị sản phẩm cà phê Arabica được vận hành thông qua 5 kênh thị trường khác nhau trong đó có một kênh thực hiện khâu chế biến và tiêu thụ nội địa, bốn kênh còn lại là kênh xuất khẩu cà phê nhân chưa qua chế biến cho các nhà rang xay lớn trên thế giới.
Chỉ số tăng giá, sức mạnh thị trường và chỉ số Lerner của nông hộ và của thương lái rất thấp, gần như bằng 0. Điều này chứng tỏ khúc thị trường giữa nông hộ trồng cà phê và người thu mua tại Lâm Đồng rất gần với thị trường cạnh tranh hoàn hảo. Kết quả phân tích mức độ tập trung thị trường của các công ty chế biến cũng rất thấp (CR4=12,9%). Trong khi đó mức độ tập trung thị trường của các công ty xuất khẩu cà phê Arabica là khá cao (CR4=67,1%).
Tổng GTGT được tạo ra trong kênh có khâu chế biến rất cao, gấp 5 lần so với các kênh không có khâu chế biến. Nông hộ trồng cà phê là tác nhân tạo ra GTGT và lợi nhuận cao nhất (trên 65%) ở hầu hết các kênh phân phối (trừ kênh rang xay). Tuy nhiên, tỷ lệ phân phối lợi nhuận của các tác nhân/năm phần lớn tập trung ở các công ty xuất khẩu và công ty chế biến từ 74-96% tùy từng kênh. Còn lại nông hộ, nhà bán lẻ và thương lái chiếm tỷ lệ rất thấp do quy mô sản xuất và mức độ đầu tư của các tác nhân là khác nhau. Trên cơ sở đó, nghiên cứu đã chỉ ra 4 nhóm giải pháp để nâng cấp chuỗi giá trị cà phê Arabica ở Lâm Đồng.
2. Những kết quả mới của luận án
Nghiên cứu đã kế thừa và kết hợp cách tiếp cận CGT của GTZ (2007) và một số yếu tố trong khung phân tích SCP mở rộng của Figueirêdo Junior (2014) vào trong phân tích CGT cà phê Arabica ở Lâm Đồng.
Luận án đã mở rộng thêm phân tích sức mạnh thị trường và sự tăng giá qua từng tác nhân thông qua việc sử dụng phương pháp phân tích sức mạnh thị trường của Kumbhakar và ctv. (2012).
Nghiên cứu đã kế thừa và kết hợp 3 công cụ phân tích: 5 áp lực cạnh tranh của Porter (1985), mô hình PEST và phân tích SWOT để củng cố thêm cơ sở cho việc đề xuất các giải pháp nâng cấp chuỗi CGT cà phê Arabica ở Lâm Đồng.
Chỉ số tăng giá, sức mạnh thị trường và chỉ số Lerner của nông hộ cũng như các thương lái rất thấp, gần như bằng 0, chứng tỏ nông hộ trồng cà phê và thương lái không có sức mạnh thị trường và rất gần với thị trường cạnh tranh hoàn hảo. Mức độ tập trung thị trường của các công ty chế biến cũng rất thấp (CR4=12,9%). Trong khi đó mức độ tập trung thị trường của các công ty xuất khẩu cà phê Arabica là khá cao (CR4=67,1%).
Chuỗi giá trị sản phẩm cà phê Arabica được vận hành thông qua rất nhiều kênh thị trường khác nhau trong đó có 5 kênh chính. Cụ thể, kênh 1 là kênh có thực hiện khâu chế biến và tiêu thụ nội địa, nhưng chỉ chiếm có 3,2% khối lượng cà phê Arabica của toàn chuỗi. Bốn kênh còn lại là kênh xuất khẩu cà phê nhân thô chưa qua chế biến với sự tham gia của nông hộ, thương lái, công ty chế biến và công ty xuất khẩu. Sản phẩm trên 4 kênh này được phân phối cho các nhà rang xay lớn trên thế giới.
Tổng GTGT được tạo ra trong kênh có khâu chế biến rất cao, khoảng 254 ngàn/kg, cao gấp 5 lần so với các kênh không có khâu chế biến (54-64 ngàn/kg). Tuy nhiên sản lượng của kênh có khâu chế biến rất thấp, chỉ chiếm 3,2% của toàn chuỗi. Như vậy có thể thấy khi tham gia chuỗi giá trị cà phê toàn cầu, ngành hàng cà phê của Việt Nam nói chung và cà phê Arabica Lâm Đồng nói riêng đang ở khâu đáy của toàn chuỗi – khâu trồng trọt, là khâu tạo ra GTGT thấp nhất.
Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng, nông hộ trồng cà phê là tác nhân tạo ra GTGT và lợi nhuận cao nhất (trên 65%) ở hầu hết các kênh phân phối (trừ kênh 1 là kênh rang xay). Tuy nhiên, họ được phân phối lợi nhuận lại rất thấp so với các tác nhân khác trong chuỗi, chiếm chưa tới 2% của toàn chuỗi. Trong khi đó, lợi nhuận của toàn chuỗi được phân phối phần lớn cho các công ty xuất khẩu và công ty chế biến từ 74-96% tùy từng kênh. Các thương lái cũng chỉ chiếm từ 3,5-4,1% và nhà bán lẻ chỉ có 0,5%.
3. Những ứng dụng trong thực tiễn và các vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu
3.1 Những ứng dụng trong thực tiễn
Trên cơ sở lý thuyết về cách tiếp cận phân tích CGT của GTZ (2007) và mô hình SCP mở rộng, việc phân tích các chỉ tiêu về cấu trúc thị trường, thực hiện thị trường và kết quả thị trường cà phê Arabica một cách đầy đủ và có độ tin cậy cao, luận án sẽ là cơ sở để cho các nghiên cứu sau tham khảo.
Các giải pháp nâng cấp CGT cà phê Arabica ở Lâm Đồng sẽ là tài liệu tham khảo để giúp cho các nhà lập chính sách, các nhà quản lý cũng như các tác nhân trong chuỗi giá trị cà phê Arabica ở Lâm Đồng khắc phục những hạn chế, hỗ trợ và phát triển CGT cà phê Arabica ở Lâm Đồng.
3.2 Các vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu
Trên cơ sở của những hạn chế trong luận án, tác giả có một số gợi ý về hướng nghiên cứu tiếp theo như sau: (i) Nghiên cứu phản ứng của nông hộ trước sự biến động của giá cà phê Arabica ở Lâm Đồng; (ii) Phân tích sức mạnh thị trường của các tác nhân tham gia trong CGT cà phê Arabica ở Lâm Đồng; (iii) Phân tích nhu cầu tiêu dùng cà phê Arabica Lâm Đồng tại một số thành phố lớn trong cả nước; (iv) Đánh giá sự ảnh hưởng của đại dịch Covid 19 đối với CGT cà phê Arabica Lâm Đồng.
