MỞ ĐẦU
Tính cấp thiết của đề tài
Trị giá hải quan của hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu có vai trò quan trọng trong quản lý hoạt động thương mại quốc tế. Xác định trị giá hải quan phù hợp sẽ đảm bảo công bằng cho các doanh nghiệp tham gia hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu, tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh. Sự thiếu hụt những phương pháp xác định trị giá hải quan hiệu quả gây ảnh hưởng đến kết quả của các chính sách quản lý thương mại và quản lý hải quan. Các phương pháp xác định trị giá hải quan luôn là chủ đề của nhiều Hiệp định quốc tế bởi vì trị giá hải quan có thể trở thành một rào cản cho thương mại. Vì vậy, Tổ chức Thương mại Thế giới WTO cũng như Tổ chức Hải quan Thế giới (World Customs Orgnization WCO) đều xác định đó là một vấn đề cần ưu tiên giải quyết. Số thuế quan phải trả bằng thuế suất (x) trị giá hải quan, hay nói cách khác, số thuế quan phải trả phụ thuộc vào sự biến thiên của cả hai yếu tố đó. Tuy nhiên, thuế suất thường được công bố rõ ràng và ít thay đổi thì trị giá hàng hóa lại có thể khác nhau do biến động giá trên thị trường và đặc biệt là các căn cứ, cách thức xác định trị giá. Nếu trị giá hàng bị tính cao hơn giá trị thực thì số thuế quan phải nộp tăng lên, tức là hàng hóa khó xâm nhập thị trường hơn. Như vậy thì ý nghĩa của việc đàm phán cắt giảm thuế quan sẽ không còn nữa.
Trên thế giới, trị giá hải quan đã trải qua một quá trình hình thành, phát triển và lần đầu tiên các nguyên tắc về xác định trị giá hải quan được ghi nhận trong một văn bản có giá trị pháp lý cao, đó là Điều VII Hiệp định chung về thuế quan và thương mại GATT 1947 (General Agreement on Tariff and Trade). Đây là sự khởi đầu quan trọng cho việc hình thành nên hệ thống các quy tắc về xác định trị giá hải quan được nhiều nước công nhận và áp dụng sau này. Năm 1994, khi Tổ chức thương mại thế giới (WTO) được hình thành thì Hiệp định trị giá hải quan được coi là một thành tố quan trọng, là một trong những điều kiện quyết định việc gia nhập tổ chức của các nước thành viên mới. Một nước muốn gia nhập WTO, bên cạnh cam kết thực hiện một loạt các Hiệp định, Hiệp ước, Công ước buộc phải thực hiện xác định trị giá hải quan cho hàng nhập khẩu theo Hiệp định trị giá Hải quan GATT/WTO.
Việt Nam đã trở thành thành viên chính thức của WTO từ tháng 01/2007. Hiệp định Trị giá Hải quan là một trong những cam kết mà Việt Nam phải thực hiện, trị giá hải quan của hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu phải được xác định theo nguyên tắc thực hiện Điều VII của Hiệp định chung về Thuế quan và Thương mại.
Việt Nam đã thực hiện những bước cần thiết để sửa đổi, hoàn thiện pháp luật về trị giá hải quan, đảm bảo các luật và qui định trong nước phù hợp với WTO nhưng vẫn còn nhiều tồn tại, bất cập. Mặc dù hệ thống văn bản pháp quy về trị giá hải quan đã được xây dựng, tạo cơ sơ pháp lý cho hoạt động khai báo, xác định trị giá hải quan, kiểm tra, tham vấn trị giá hải quan, nhưng vẫn còn bộc lộ một số hạn chế, bất cập, chưa đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn quản lý Nhà nước về Hải quan cũng như giao lưu thương mại quốc tế.
Bên cạnh đó, thực hiện pháp luật về trị giá hải quan luôn có vị trí quan trọng đối với cơ quan Hải quan và doanh nghiệp từ nhiều năm qua. Tuy nhiên, trên thực tế vẫn tồn tại nhiều hạn chế, vướng mắc cần khắc phục.
Về phía cơ quan Hải quan áp dụng xác định trị giá hải quan theo Hiệp định trị giá GATT/WTO là một bước chuyển đổi cơ bản công tác quản lý giá từ áp đặt các mức giá tối thiểu sang kiểm tra, kiểm soát các mức giá thực tế do doanh nghiệp khai báo. Điều này đã tạo nhiều thuận lợi, thúc đẩy giao lưu thương mại, phù hợp với thông lệ quốc tế. Tuy nhiên, do môi trường pháp lý và các công cụ kiểm tra, kiểm soát chưa được thiết lập đồng bộ nên các hiện tượng gian lận thương mại qua trị giá hải quan tăng nhanh. Việc kiểm tra trị giá hải quan và tham vấn trị giá hải quan còn nhiều hạn chế, hiệu quả thấp.
Về phía doanh nghiệp, nghĩa vụ của doanh nghiệp phải tự khai, tự tính toán xác định trị giá hải quan. Trị giá hải quan là trị giá giao dịch của hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu đã tạo điều kiện thuận lợi nhiều cho doanh nghiệp, tôn trọng trị giá thực tế phát sinh. Tuy nhiên, ý thức chấp hành pháp luật của một bộ phận không nhỏ doanh nghiệp chưa cao, chưa tự giác khai báo đúng trị giá thực thanh toán. Có nhiều doanh nghiệp lợi dụng để gian lận thương mại qua trị giá hải quan, tập trung vào một số hình thức chủ yếu, như: khai giá thấp so với giá thanh toán thực tế để làm giảm số thuế phải nộp cho Nhà nước, khai tăng trị giá hải quan để chuyển lậu lợi nhuận đầu tư ra nước ngoài, chuyển tiền bất hợp pháp, chuyển giá… Gian lận thương mại qua trị giá Hải quan cũng như các hành vi gian lận khác ngày càng diễn biến phức tạp, ngày càng tinh vi hơn, khó kiểm soát hơn buộc mỗi quốc gia nói riêng và các quốc gia khác trên thế giới nói chung đều phải hết sức quan tâm để phòng chống và xử lý kịp thời các hành vi gian lận thương mại qua trị giá hải quan nhằm góp phần thúc đẩy giao lưu thương mại quốc tế và lành mạnh hoá chính sách thuế quan.
Kết quả nghiên cứu của luận án có ý nghĩa khoa học và có giá trị thực tiễn vì đây là công trình khoa học nghiên cứu một cách có hệ thống về pháp luật trị giá hải quan và đánh giá thực trạng pháp luật cũng như thực tiễn áp dụng pháp luật về trị giá hải quan ở Việt Nam.
Về mặt lý luận, luận án đã góp phần làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận cơ bản pháp luật về trị giá hải quan như: Khái niệm, đặc điểm, nội dung, vai trò và các nhân tố tác động đến pháp luật về trị giá hải quan.
Về mặt thực tiễn, luận án có giá trị tham khảo hữu ích cho các cơ quan lập pháp trong quá trình nghiên cứu, xây dựng và hoàn thiện pháp luật về trị giá hải quan; Đồng thời, luận án có thể là một tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu, giảng dạy tại các trường đại học, cao đẳng chuyên ngành luật, các trường khối kinh tế – tài chính. Luận án cũng có giá trị tham khảo đối với các doanh nghiệp trong quá trình thực hiện thủ tục hải quan.
Kết cấu của Luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và các phụ lục kèm theo, Luận án có kết cấu gồm 4 chương:
Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu và những vấn đề liên quan đến đề tài luận án.
Chương 2. Một số vấn đề lý luận về pháp luật trị giá hải quan
Chương 3. Thực trạng pháp luật về trị giá hải quan ở Việt Nam
Chương 4. Định hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật về trị giá hải quan ở Việt Nam.
