Lý do chọn đề tài
Bàn về tư duy, Pascal cho rằng “Tư duy tạo nên sự cao cả của con người”; Descartes nói “Tôi tư duy tức là tôi tồn tại”; Emerson nói “Tư duy là hạt giống của hành động”; H.Poincaré dùng hình ảnh “Tư duy là một tia sáng giữa đêm tối. Nhưng chính tia sáng ấy là tất cả”. Bàn về dạy học, rèn luyện tư duy, nguyên thủ tướng Phạm Văn Đồng nói “Điều chủ yếu không phải là nhồi nhét một mớ kiến thức hỗn độn mà là phương pháp suy nghĩ, phương pháp nghiên cứu, phương pháp học tập, phương pháp giải quyết vấn đề”. Theo ngạn ngữ cổ Hy lạp thì “Dạy học không phải là rót kiến thức vào một chiếc thùng rỗng mà là thắp sáng lên những ngọn lửa”.
Theo Lê Hải Yến (2008), mục tiêu của bậc học phổ thông là hình thành và phát triển được nền tảng tư duy của HS trong thời đại mới, bao gồm nhóm kiến thức, kĩ năng cơ bản của các môn học phổ thông, nhóm các kĩ năng tư duy và nhóm các phẩm chất nhân cách và đạo đức. Trong đó, các kĩ năng tư duy có thể kể đến như biết cách suy luận, phát hiện, giải quyết vấn đề, biết cách học, cách tự học, có tư duy sáng tạo, … Thông qua dạy kiến thức và kỹ năng để đạt được mục tiêu là hình thành và phát triển năng lực tư duy – trí tuệ của HS, thông qua việc dạy và học tư duy, chúng ta sẽ tạo được nền móng trí tuệ – cách suy nghĩ để giải quyết các vấn đề trong thực tiễn sau này cho mỗi HS khi bước vào đời. Vậy, mục tiêu quan trọng của quá trình dạy và học là giúp cho HS phát triển được tư duy.
Hồ Sỹ Đàm và các cộng sự (2006) đã khẳng định mục tiêu trên đây trong dạy học môn Tin học bậc học phổ thông và nhấn mạnh: Mục tiêu của môn Tin học là “nhằm cung cấp cho HS những kiến thức phổ thông về ngành khoa học Tin học, hình thành và phát triển khả năng tư duy thuật toán, năng lực sử dụng các thành tựu của ngành khoa học này trong học tập và trong các lĩnh vực hoạt động của mình sau này”. Nguyễn Bá Kim (2009) đã đề cập đến “dạy học qui tắc phương pháp” trong dạy học môn Toán, cụ thể là dạy thuật giải và những qui tắc tựa thuật giải. Dạy thuật giải nhằm dạy cho HS kiến tạo tri thức, đặc biệt là tri thức phương pháp. Đây là một nội dung rất quan trọng, vì nó dạy cho HS tư duy thuật giải, hay nói rộng hơn là dạy HS phương pháp tiếp cận giải quyết một vấn đề một cách khoa học. Ở môn Toán, có những tri thức phương pháp là các thuật giải và qui tắc tựa thuật giải được chương trình qui định dạy tường minh. Ở môn Tin học, tất cả các bài toán đều được dạy tường minh thuật toán. Có thể nói rằng thuật toán là phương pháp giải quyết vấn đề lấy nền tảng là Toán học, được phát triển mạnh mẽ trong ngành Khoa học máy tính, và nó trở thành mối quan tâm của cả hai phạm trù Toán học và Tin học. Vậy thuật toán là nội dung dạy học mà nó mở ra nhiều cơ hội nhất để rèn luyện và phát triển tư duy nói chung và tư duy thuật toán nói riêng cho HS.
Trong những năm gần đây, dạy học theo định hướng phát triển năng lực đã trở thành xu hướng chính đối với nhiều nước trên thế giới, đặc biệt là các nước phát triển thuộc OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development-Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế). Dạy học thuật toán có thể xem như góp vai trò đáng kể trong dạy học định hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề. Bởi lẽ, dạy học thuật toán hưởng ứng mục tiêu đào tạo hình mẫu con người có năng lực tự quyết và có khả năng ứng xử và giải quyết các vấn đề trong khoa học và thực tiễn. Với sự đảm bảo của Toán học, thuật toán trong lĩnh vực Khoa học máy tính bồi dưỡng cho HS phương pháp tư duy hiệu quả trong học tập những môn học khác ở trường phổ thông, nhất là trong những kiến thức tích hợp và liên môn với Toán và Tin học.
Với những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài “Phát triển tư duy thuật toán cho HS thông qua dạy học thuật toán ở trường trung học phổ thông” để nghiên cứu..
