1. Tính cấp thiết của đề tài
Như Xuân là huyện miền núi, nằm ở phía tây nam tỉnh Thanh Hóa gồm 18 xã thị trấn, là huyện có nhiều tiềm năng để phát triển kinh tế – xã hội, với mỏ Cao lanh ở thị trấn Yên Cát, vàng sa khoáng, bauxite (bô xít) ở xã Thanh Quân… thổ nhưỡng phù hợp để trồng các loại cây phục vụ cho công nghiệp chế biến cao su, chè, keo, tre, nứa, luồng, mía… có rừng Quốc gia Bến En, thác Đồng Quan… để phát triển du lịch, đồng thời là địa phương có sự đa dạng về sắc thái văn hóa với nhiều dân tộc thiểu số cùng cư trú như Thái, Thổ, Mường… trong đó, người Thổ còn giữ được nhiều yếu tố văn hóa truyền thống. Cơ cấu kinh tế của Như Xuân, nông – lâm nghiệp chiếm tỷ trọng cao, thương mại – dịch vụ chiếm tỷ trọng thấp.
Mặc dù có những tiềm năng để phát triển nhưng đến nay chưa được khai thác một cách có hiệu quả, Như Xuân nằm trong danh sách 61 huyện nghèo của cả nước theo Nghị quyết số 30a/2008/NQ-CP và là một trong số 7 huyện nghèo của tỉnh Thanh Hóa.
Từ sau Đổi mới (năm 1986) đến nay, nhất là trong những năm gần đây nhờ có chính sách quan tâm đặc biệt của Đảng, Nhà nước và của tỉnh Thanh Hóa thông qua các Chương trình 134, 135, Chương trình 30a, Chương trình xây dựng nông thôn mới… kinh tế – xã hội ở người Thổ huyện Như Xuân có những chuyển biến mạnh mẽ, từ sản xuất nông nghiệp truyền thống, trồng lúa nước là chính chuyển sang kinh tế nông nghiệp hàng hoá đã góp phần đưa kinh tế của người Thổ từng bước ổn định và phát triển, đồng thời là tiền đề cho những biến đổi về xã hội.
Các nghiên cứu về dân tộc Thổ ở huyện Như Xuân trước đây đã đề cập ở những mức độ khác nhau. Tuy nhiên, những biến đổi về kinh tế – xã hội của tộc người này còn chưa được quan tâm nghiên cứu đúng mức. Vì thế, nghiên cứu những biến đổi kinh tế – xã hội từ sau Đổi mới (1986) đến nay sẽ góp phần khỏa lấp khoảng trống về phương diện lý luận và thực tiễn mà các nghiên cứu trước để lại, đặc biệt trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế.
Những tư liệu thu thập được tại thực địa không chỉ phản ánh thực trạng về tình hình kinh tế – xã hội ở người Thổ, mà còn góp phần tìm ra nguyên nhân của những thành công và những khó khăn, thách thức trên con đường phát triển.
Vì vậy, lựa chọn đề tài “Sự biến đổi kinh tế – xã hội của dân tộc Thổ ở huyện Như Xuân, tỉnh Thanh Hoá” làm luận án tiến sĩ nhân học có ý nghĩa thiết thực cả về lý luận và thực tiễn.
