THÔNG TIN LUẬN ÁN TIẾN SĨ
Tên luận đề tài luận án: Phân tích câu về cú pháp dựa vào thuộc tính kết trị của từ (Trên cứ liệu câu động từ tiếng Việt)
Chuyên ngành: Ngôn ngữ Việt Nam
Mã số: 62.22.01.02
Nghiên cứu sinh: Nguyễn Mạnh Tiến
Người hướng dẫn: PGS.TS. Đào Thị Vân
Cơ sở giáo dục đại học thành viên: Trường Đại học Sư phạm
Cơ sở đào tạo: Đại học Thái Nguyên
CÁC KẾT QUẢ, ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN
1. Luận án góp phần giải quyết triệt để, thỏa đáng hơn một trong những vấn đề nan giải của ngữ pháp tiếng Việt: vấn đề “Thành phần câu là gì?” cũng như tiêu chí xác định và danh sách các thành phần câu. Cụ thể:
– Là phạm trù cú pháp, thành phần câu đích thực phải là thực từ. Mỗi thực từ trong câu được coi là một thành phần câu nhất định.
– Thành phần câu theo cách hiểu trên đây, một mặt, cần được phân biệt với các thành tố cận cú pháp (được biểu hiện bằng hư từ); mặt khác, được phân biệt với các thành tố thuộc cấu trúc giao tiếp (đề, thuyết) và các thành tố thuộc cấu trúc nghĩa biểu hiện của câu.
– Là phạm trù cú pháp, thành phần câu cần được xác định dựa cả vào mặt nội dung lẫn hình thức cú pháp trong đó, nội dung là mặt bản chất.
– Hệ thống thành phần câu tiếng Việt bao gồm thành phần chính duy là vị ngữ và các thành phần phụ mà trừ thành phần biệt lập, đều là các thành tố thể hiện kết trị của chủ động của vị từ (chủ ngữ, bổ ngữ, trạng ngữ) và danh từ (định ngữ).
2. Luận án góp phần giải quyết triệt để, thoả đáng hơn những vấn đề tranh luận về bản chất, đặc điểm, ranh giới của các thành phần câu cụ thể:
– Về bản chất, đặc điểm cú pháp của vị ngữ: Luận án chứng minh thành phần chính duy nhất (đỉnh cú pháp của câu) là vị ngữ (không phải luôn trùng với hạt nhân của cụm chủ vị).
– Về bản chất cú pháp của chủ ngữ, ranh giới giữa nó và bổ ngữ:
+ Nhìn từ góc độ kết trị của vị từ, chủ ngữ là thành phần phụ của câu thể hiện kết trị chủ thể của vị từ (hoặc chủ ngữ là diễn tố chủ thể của vị từ).
+ Về ranh giới giữa chủ ngữ và bổ ngữ: Trong những câu hay cấu trúc với vị ngữ (hạt nhân) là động từ trung tính; bên động từ – vị ngữ có những thành tố (diễn tố) có đặc điểm hỗn hợp của chủ ngữ và bổ ngữ (hiện tượng trung hoà hoá sự đối lập giữa chủ ngữ và bổ ngữ).
– Về quan hệ cú pháp giữa trạng ngữ với bộ phận còn lại của câu và vị trí cơ bản của trạng ngữ trong cấu:
+ Trạng ngữ là thành phần mở rộng tự do cho vị ngữ hoặc vị từ. Cách nhìn nhận này giúp giải quyết một trong những vấn đề “nan giải nhất” của ngữ pháp: vấn đề phân biệt trạng ngữ của câu với trạng ngữ hay bổ ngữ tự do của vị từ.
+ Mặc dù trạng ngữ có sự tự do hơn về vị trí so với bổ ngữ nhưng vị trí cơ bản của trạng ngữ là ở sau vị từ.
– Về bản chất cú pháp của khởi ngữ: Dựa vào mối quan hệ cú pháp (quan hệ kết trị) giữa các từ, luận án chứng minh rằng các từ ngữ được coi là khởi ngữ chính là biến thể biệt lập của các thành phần câu nhất định.
KHẢ NĂNG ỨNG DỤNG TRONG THỰC TIỄN
Kết quả nghiên cứu câu về cú pháp theo lí thuyết kết trị có thể được sử dụng vào việc biên soạn các tài liệu phục vụ cho việc dạy học ngữ pháp tiếng Việt theo quan điểm hiện đại và theo hướng đổi mới.
