THÔNG TIN TÓM TẮT VỀ NHỮNG KẾT LUẬN MỚI
CỦA LUẬN ÁN TIẾN SĨ
Tên đề tài: “Tư tưởng thân dân trong văn học trung đại Việt Nam từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XVII
Chuyên ngành: Văn học Việt Nam
Mã số: 9.22.01.21
Nghiên cứu sinh: Đinh Thị Phương Thu
Cán bộ hướng dẫn: GS. TS. Lã Nhâm Thìn
Cơ sở đào tạo: Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
Những kết luận mới của luận án
Luận án đã giới thuyết khái niệm dân và tự tưởng thân dân, bước đầu làm sáng tỏ tiền đề hình thành tư tưởng thân dân trong văn học trung đại Việt Nam từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XVII. Luận án đã tiến hành khảo sát và thống kê khoảng hơn 60 tác giả với khoảng hơn 400 tác phẩm giai đoạn này. Từ kết quả khảo sát và phân loại, luận án đã phân tích, tìm hiểu tư tưởng thân dân theo các giai đoạn văn học trung đại Việt Nam thế kỷ X đến hết thế kỉ XVII.
Về tư tưởng thân dân trong văn học từ thế kỉ X đến thế kỉ XIV: Đáng chú ý là các tác phẩm thơ văn thời Lí – Trần. Tư tưởng thân dân thời Lí thể hiện ở các phương diện: từ tấm lòng yêu thương dân, thấu hiểu ước vọng của người dân đến trọng dân và ý thức về vai trò, trách nhiệm trước người dân. Các tác phẩm thơ phú thời Trần tập trung biểu hiện tư tưởng thân dân qua hai giai đoạn: thời Thịnh Trần và thời Văn Trần. Sự khác nhau trong nội dung biểu hiện giữa hai giai đoạn xuất phát từ hoàn cảnh thời đại. Thời thịnh Trần, tư tưởng thân dân thể hiện tập trung ở sự khẳng định vai trò của người dân trong công cuộc bảo vệ và xây dựng đất nước. Cuối thế kỉ XIV, văn học mang một nỗi trăn trở, đau xót vì sự bất lực của con người trước thời cuộc, trước vận mệnh đất nước. Tâm trạng của mỗi nhà văn, nhà thơ phản ánh nỗi đau của một tầng lớp, của thời đại. Văn học thời Lí – Trần đã đặt những viên gạch đầu tiên của truyền thống tư tưởng thân dân, mở ra tiền đề cho văn học giai đoạn sau.
Văn học thế kỉ XV tiếp nối những thành tựu của văn học thời Lí – Trần. Nếu văn chính luận (chiếu, biểu, cáo,…) trực tiếp biểu hiện tư tưởng thân dân thì thơ trữ trình thể hiện những cảm xúc, tâm trạng của người dân. Nửa đầu thế kỷ XV, tư tưởng thân dân thể hiện trong những tác phẩm văn học thời khởi nghĩa Lam Sơn. Đại diện xuất sắc về tư tưởng thân dân ở giai đoạn này là tác gia Nguyễn Trãi. Có thể nói Nguyễn Trãi là đỉnh cao nhất của tư tưởng thân dân trong thời trung đại Việt Nam. Ở Nguyễn Trãi, bên cạnh lòng thương dân, trọng dân là ơn dân. Nửa sau thế kỉ XV, tư tưởng thân dân thể hiện nổi bật ở các nhà thơ thời Hồng Đức và đặc biệt là trong các sáng tác của Hoàng đế Lê Thánh Tông. Văn học thế kỉ XV đã tiếp nối một cách rực rỡ những thành tựu về tư tưởng thân dân của văn học thế kỉ trước cả về nội dung và nghệ thuật biểu hiện, góp phần đưa văn học thời kỳ này đạt đến đỉnh cao trong văn học dân tộc.
Tư tưởng thân dân trong văn học thế kỉ XVI phát triển trong hoàn cảnh chế độ phong kiến Việt Nam xuất hiện những mầm mống suy thoái, khủng hoảng do sự mâu thuẫn giữa các tập đoàn thống trị. Tư tưởng thân dân giai đoạn văn học này thể hiện tập trung nhất ở các sáng tác thơ của Nguyễn Bỉnh Khiêm và Phùng Khắc Khoan. Tư tưởng thân dân trong thơ văn Nguyễn Bỉnh Khiêm là tiếng nói đề cao trách nhiệm của kẻ sĩ, tiếng nói thương cảm đối với người dân, tiếng nói lên án những thế lực xấu xa gây nên bao đau khổ cho người dân. Phùng Khắc khoan tiếp nối tư tưởng thân dân của Trạng Trình khi đề cao trách nhiệm của kẻ sĩ đối với người dân.
Tư tưởng thân dân trong văn học thế kỉ XVII thể hiện nổi bật trong hai tác phẩm Thiên Nam minh giám, Thiên Nam ngữ lục. Với cách nhìn lịch sử theo quan điểm của nhân dân, các tác giả đã khẳng định vai trò và vị thế to lớn của người dân như gốc rễ làm nên thịnh suy của các triều đại cũng như thúc đẩy sự phát triển của lịch sử dân tộc.
Trên cơ sở phân tích những nội dung của tư tưởng thân dân: thương dân, trọng dân và ơn dân, luận án đã lí giải quá trình vận động, phát triển của tư tưởng thân dân trong từng giai đoạn của văn học trung đại từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XVII.
Ngoài phần chính văn, luận án còn có phần Phụ lục với khoảng hơn 60 tác giả và hơn 400 tác phẩm được trích đoạn những câu văn, câu thơ thể hiện tư tưởng thân dân.
Từ kết quả nghiên cứu, luận án hi vọng cung cấp những tư liệu tham khảo có ý nghĩa thiết thực cho những nhà nghiên cứu, giáo viên, sinh viên, học viên, những người làm công tác xã hội khi tìm hiểu tư tưởng thân dân trong văn học trung đại Việt Nam.
