TÓM TẮT
1. Tính cấp thiết của đề tài
Quyền khiếu nại, tố cáo của công dân và trách nhiệm xem xét giải quyết của cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền được ghi nhận tại Điều 30 Hiến pháp năm 2013. Công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự được quy định trong Bộ luật tố tụng hình sự đã thế chế hóa đường lối chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước ta. Các quy định trong Bộ luật tố tụng hình sự (BLTTHS) về quyền khiếu nại, tố cáo của công dân và trách nhiệm giải quyết khiếu nại, tố cáo của các cơ quan Nhà nước là phương tiện bảo đảm quyền dân chủ trực tiếp, tránh oan, sai, phòng lọt tội phạm, góp phần mang lại công bằng xã hội. Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) là cơ quan hiến định, có chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp; đồng thời có nhiệm vụ bảo vệ Hiến pháp và pháp luật, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân. Quá trình thực hiện chức năng và nhiệm vụ làm phát sinh mối quan hệ pháp lý giữa VKSND với các cơ quan nhà nước, tổ chức và cá nhân trong việc ban hành các quyết định tố tụng, thực hiện các hành vi tố tụng trong hoạt động tư pháp; đồng thời sẽ phát sinh khiếu nại, tố cáo đôi với quyết định, hành vi tố tụng đó khi người khiếu nại, tố cáo cho rằng có vi phạm pháp luật. Ngoài việc có trách nhiệm giải quyết khiếu nại, tố cáo phát sinh trong tố tụng hình sự (TTHS) thuộc thẩm quyền, Viện kiểm sát còn có chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật của các cơ quan có thẩm quyền khác về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS. Như vậy, VKSND không những chịu trách nhiệm về kết quả giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của chính mình, mà còn của cả các chủ thế có thẩm quyềngiải quyết khác. Trong những năm gần đây vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS đã được đề cao. Nhiều khiếu nại, tố cáo trong TTHS liên quan đến oan, sai bức xúc, kéo dài đã được giải quyết; góp phần bảo vệ lợi ích của nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, chất lượng công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của các cơ quan tư pháp nói chung và trong ngành Kiểm sát nói riêng, còn có nhiều bất cập, tồn tại, hạn chế; một số khiếu nại, tố cáo chưa được giải quyết kịp thời hoặc giải quyết chưa đúng pháp luật. Những yếu kém trên phần nào làm giảm lòng tin của nhân dân vào chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của nhà nước.
Là cán bộ nhiều năm công tác trong ngành Kiểm sát, hơn nữa lại trực tiếp làm việc trong Vụ Kiểm sát và giải quyết đơn khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp tác giả luôn trăn trở, suy nghĩ để tìm ra nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế; đồng thời đề ra những giải pháp bảo đảm vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS.
Nhìn nhận từ bình diện lý luận, mặc dù đã có một số công trình khoa học đã công bố liên quan đến giải quyết khiếu nại, tố cáo nói chung và khiếu nại, tố cáo đôi với quyết định, hành vi cụ thể của hoạt động tố TTHS như khiếu nại quyết định khởi tố vụ án hình sự; khiếu nại cáo trạng… nhưng cho đến nay chưa có công trình khoa học nào nghiên cứu có hệ thống về vai trò của VKSND về giải quyết khiếu khiếu nại, tố cáo trong TTHS. Trong lĩnh vực nghiên cứu này, tác giả đã bước đầu tích luỹ được những kinh nghiệm thực tiễn và lý luận trong quá trình làm việc, nghiên cứu, xây dựng Chuyên đề, trau rồi kiến thức trong các Hội thảo, Hội nghị, công tác tập huấn nghiệp vụ. Từ nhận thức như trên, tác giả đã lựa chọn vấn đề: “Vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự Việt Nam” làm đề tài luận án tiến sĩ luật học, chuyên ngành Luật Hình sự và TTHS, mã số 9 380104.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
2.1. Mục đích nghiên cứu
Luận án phân tích và chứng minh những vấn đề lý luận thế hiện vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự. Trên cơ sở lý luận được chứng minh, luận án phân tích, đánh giá thực trạng pháp luật và thực trạng thực hiện vai trò kiểm sát và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự trên cơ sở các tiêu chí nhất định; đề xuất một số giải pháp khoa học nhằm bảo đảm vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự ở Việt Nam.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện được mục đích trên, luận án đặt ra và giải quyết các nhiệm vụ sau:
– Xây dựng khái niệm, chỉ ra đặc điểm, bản chất của khiếu nại, tố cáo và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự; khái niệm, đặc điểm vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự;
Phân tích và chứng minh những phương diện cơ bản thể hiện vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự;
Phân tích làm rõ thực trạng pháp luật và thực trạng thực hiện vai trò của
Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự; những tồn tại, hạn chế, vướng mắc;
Nghiên cứu làm rõ nguyên nhân của những hạn chế vướng mắc, bất cập;
Đề xuất các giải pháp bảo đảm vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự ở Việt Nam hiện nay.
3. Đôi tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án
3.1. Đôi tượng nghiên cứu
Luận án nghiên cứu những vấn đề lý luận; thực trạng pháp luật và thực trạng thực hiện vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS trên phương diện trực tiếp giải quyết khiếu nại, tố cáo và phương diện kiểm sát việc tuân theo pháp luật về giải quyết khiếu nại, tố cáo đôi với các chủ thể có thẩm quyền khác; tìm ra nguyên nhân của tồn tại, hạn chế để đề xuất các giải pháp bảo đảm vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi không gian: Lý luận và thực tiễn ở Việt Nam;
Phạm vi thời gian: Trong 10 năm, từ 2009 đến 2018;
Phạm vi về nội dung: Luận án chỉ đi sâu nghiên cứu vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS thuộc thẩm quyền và kiểm sát việc tuân3 theo pháp luật về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của các chủ thế có thẩm quyền khác.
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận án
Đề tài được nghiên cứu trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác – Lê Nin, tư tưởng Hồ Chí Minh; đường lối chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà Nước về xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật về khiếu nại, tố cáo. Trong quá trình tiếp cận nghiên cứu đề tài, tác giả sử dụng phương pháp tiếp cận hệ thống; tiếp cận liên ngành khoa học xã hội; tiếp cận chuyên ngành lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật đặc biệt chú ý đến luật học; chủ yếu là phương pháp tiếp cận của chuyên ngành Luật Hình sự, Tố tụng hình sự.
Để giải quyết mục tiêu và các nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài, tác giả sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như:
– Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh và trừu tượng hóa được sử dụng trong quá trình xây dựng các khái niệm; phân tích chứng minh và luận giải những đặc điểm của giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS và vai trò của VKSND trong lĩnh vực này.
Phương pháp thống kê, tổng hợp được sử dụng trong việc làm rõ thực tiễn công tác áp dụng các quy định pháp luật về kiếm sát và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của VKSND; làm rõ những yếu tố phù hợp và những bất cập của pháp luật có liên quan, những hạn chế trong thực thi chức năng, nhiệm vụ của VKSND về lĩnh vực này.
– Phương pháp hệ thống hóa được sử dụng trong toàn bộ các chương của luận án nhằm trình bày các vấn đề, các nội dung trong luận án theo một trình tự, bố cục hợp lý, chặt chẽ, có sự kế thừa, phát triển các vấn đề, các nội dung để đạt được mục đích, yêu cầu nhiệm vụ đã được xác định cho luận án.
5. Những đóng góp mới về khoa học của luận án
Luận án là công trình đầu tiên ở Việt Nam nghiên cứu toàn diện về vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS trong bối cảnh nước ta đang xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN;
Luận án đã xây dựng những vấn đề lý luận cơ bản bổ sung vào hệ thống lý luận khoa học về vai trò của VKSNDvề giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS; Luận án luận giải được tác dụng của VKSND khi khoác lên mình chức năng, nhiệm vụ kiểm sát và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS;
Luận án xác định được những nội dung cơ bản trong vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự trên thực tiễn; các yếu tố cơ bản tác động đến vai trò của VKSND về lĩnh vực này; những tồn tại, hạn chế, bất cập trong việc thể hiện vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự, đồng thời chỉ ra những nguyên nhân cơ bản của những tồn tại, hạn chế, bất cập đó để đề xuất hệ thống các giải pháp khoa học phù hợp với điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam nhằm bảo đảm vai trò của của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
6.1. Về mặt lý luận4
Với những kết quả nghiên cứu đạt được, luận án góp phần làm phong phú và bố sung những luận giải về vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự; đồng thời, luận án xác định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự là không thể thiếu; khẳng định thiết chế kiếm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự là sự thể hiện kiểm soát quyền lực về tư pháp, hạn chế đến mức thấp nhất sự lạm quyền trong hoạt động tư pháp, có tác dụng bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong xã hội.
6.2. Về mặt thực tiễn
Luận án có thể được dùng làm tài liệu tham khảo cho các cán bộ hoạt động
thực tiễn trong lĩnh vực này; đồng thời cũng là nguồn tài liệu đế các cá nhân trong xã hội nghiên cứu tự bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình;
Nội dung luận án có thể được tham khảo để biên soạn giáo trình, tài liệu giảng dạy, bồi dưỡng, tuyên truyền, phổ biến pháp luật;
Luận án sẽ là tài liệu quan trọng cho các nhà nghiên cứu lập pháp, các nhà khoa học pháp lý, những sinh viên chuyên ngành luật và những ai quan tâm đến lĩnh vực này
7. Kết cấu của luận án
Chương 1. Tổng quan về tình hình nghiên cứu và các vấn đề liên quan đến luận án Chương 2. Những vấn đề lý luận về vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự Việt Nam
Chương 3. Thực trạng vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự Việt Nam
Chương 4. Các giải pháp bảo đảm vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự Việt Nam.
